የኮሌጅ ቀን ግጥሞች

.

ኅሩይ አብዱ

.

አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ የወርቅ ኢዮቤልዮውን (50ኛ አመት) ባከበረበት በ1993 ዓ.ም.  “የኮሌጅ ቀን ግጥሞች” በሚል ርዕስ አንድ መጽሐፍ አሳትሞ ነበር። ዩኒቨርስቲው ከ1951 እስከ 1960 ዓ.ም. ለውድድር ከቀረቡት ግጥሞች ከፊሉን ለንባብ አብቅቷል። ለመሆኑ እነዚህ የኮሌጅ ቀን ግጥሞች የትኞቹ ናቸው? ገጣሚያኑስ እነማን ናቸው?

ግጥሞቹ በዚህ ስም የተጠቃለሉት በየአመቱ ግንቦት ወይም ሰኔ በሚከበረው የኮሌጅ (ከ1954 በኋላ “ዩኒቨርስቲ”) ቀን ሰለቀረቡ ነው። ከኮሌጅ ምሥረታ ጀምሮ የግጥም ክበብ እንደነበረና ቅዳሜ ቅዳሜ ገጣምያን ስንኞቻቸውን በት/ቤቱ ምግብ አዳራሽ ያቀርቡ እንደነበረ ይነገራል። ት/ቤቱ ውስጥ በሚያደረገውም የግጥም ውድድር ላይ የሚቀርቡት ግጥሞች እየተሻሻሉ ሰለመጡ ለኮሌጅ ቀን ዝግጅት ለማቅረብ ታሰበ። በዚህም መሰረት በ1951 ዓ.ም. ውድድር ከአንድ እስከ ሶስት የወጡት ገጣሚዎች ለኮሌጅ ቀን ግጥሞቻቸውን ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴና ሌሎች ባለሥልጣናት በተገኙበት እንዲያነቡ ተደረገ። ንጉሡም በግጥሞቹ በተለይም ተገኘ የተሻወርቅ ባቀረበው “ሰው እንቆቅልሽ ነው” ሰለተደሰቱ በትምህርት ሚኒስቴር ግጥሞቹ እንዲባዙ አዘዙ።

ንገሩኝ እናንተ ገባን የምትሉ

ይሄ ነው ብላችሁ የሰው ልጅ ባህሉ

ክፋቱን ጥፋቱን ባንድ ፊት አርጉና

ልማት ደግነቱን ወደዚህ ለዩና

አንፍሱ አንጓሉና ብጥር አድርጋችሁ

ንገሩኝ የሰው ልጅ ይሄ ነው ብላችሁ።

                            (ተገኝ የተሻወርቅ፣ “ሰው እንቆቅልሽ ነው” ገጽ 1)

ከዛን ጊዜ ጀምሮ የግጥም ንባብ ከኮሌጅ ቀን ዝግጅት ጋር ተጣመረ። ለሚቀጥሉት ሁለት አመታትም ሶስቱ አሸናፊ ግጥሞች ከተነበቡ በኃላ ለታዳሚው አምስት አምስት ሳንቲም ይሸጡ ጀመር። የቅዳሜ ግንቦት 12 1959 ዓ.ም. ዩኒቨርስቲ ተማሪዎች ቀን ፕሮግራም እንደሚያሳየውም ሶስቱ አሸናፊ ግጥሞች የሚነበቡት ከሰአት በኋላ ነበር። የተለያዩ የስፖርትና የመዝናኛ ትርኢቶች ከቀረቡ በኋላ ሶስተኛው የወጣው ግጥም ይነበባል። ከዛም የተለያዩ የተማሪ ማሕበሮች አመታዊ ዘገባ ያቀርቡና ሁለተኛው ግጥም ይቀርባል። የቀኑ ዝግጅት የሚጠናቀቀው አሸናፊው ግጥም ተነቦ ሽልማቶችም ከተሰጡ በኋላ ነበር።

 

1953

1953 ዓ.ም የሚታወሰው በታኅሣሡ ግርግር ነው። በሁለት ወንድማማቾች (ግርማሜና መንግስቱ ነዋይ) የተጠነሰሰው የመንፈቅለ መንግስት ሙከራ የከሸፈበት ጊዜ ነበር። መፈንቅለ መንግስቱ 6 ወር ሳይሞላው ስርአቱን የሚወርፍ ግጥም በኮሌጅ ቀን ዝግጅት ላይ   ቀረበ። ገጣሚው ታምሩ ፈይሳ፣ ንጉሱና አጃቢዎቻቸው በተሰበሰቡበት “በድሀው” አንደበት እንዲህ አለ።

ያችን አህያዬን የገዛሃትን

አርፎባታል አሉ የጅቦች አይን።

ብለቃት ይሻላል እንዳው ዝም ብዬ

ላስጥላት አልችልም ከጅብ ተታግዬ

ጅቡ ሲቦድሳት እንዳትጮህ ደግሞ

ልታናፋ አትችልም አፏ ተለጉሞ።

                                (ታምሩ ፈይሳ፣ “ድሀው ይናገራል” ገጽ 7)

ህዝቡ በታምሩ ድፍረት በመገረም ቶሎ ግጥሙን ለመግዛት ይጣደፍ ጀመር። ቀን አምስት ሳንቲም ሲሸጥ የነበረው ግጥም ማታ ሊገኝ ሰላልቻለ በአንዳንድ ቡና ቤቶች እስከ አምስት ብር እንደተሸጠ ይነገራል።

የግጥሙ ዝና ከአዲስ አበባ አልፎ ከተለያዩ ክፍለ ሀገሮች ግጥሙ እንዲላክላቸው በደብዳቤ የሚጠይቁ ብዙ ነበሩ።

“በድሀው ይናገራልም” ምክንያት የሚቀጥለው አመት ለኮሌጅ ቀን የሚቀርቡት ግጥሞች እንዲሁም ተውኔቶች በቤተ መንግስት መጀመሪያ መታየት እንዳለባቸው ለተማሪው ማኅበር ትእዛዝ ተላለፈ። ይህም ቅድመ ሁኔታ ካልተሟላ ንጉሠ ነገሥቱ በዝግጅቱ ላይ እንደማይገኙ ቤተ መንግስቱ አሳሰበ። የተማሪው ማኅበር አመራርም የቤተ መንግሥቱን ማስጠንቀቂያ ከምን ሳይቆጥረው ቅድመ ሁኔታውን እንደማይቀበል አሳወቀ። በዚህ አጣባቂ ሁኔታ አመታዊው ዝግጅት በቅዳሜ ሰኔ 2 1954 ዓ.ም. ንጉሡና አጃቢዎቻቸው በሌሉበት ተካሄደ።

የቀረቡት ግጥሞች የይልማ ከበደ “ኑሮ” የመላኩ ተገኝ “ሜዳ የቀረኸው”ና የዮሐንስ አድማሱ “እስኪ ተጠየቁ” ነበሩ። ዘውድን በመዳፈርና በግጥሞቹም ይዘት ምክንያት ከተማሪው ማኅበር የአመራር ቡድን አምስቱ ከት/ቤት ሲባረሩ ሶስቱ ገጣሚዎች ደግሞ ለአንድ አመት ከትምህርት ገበታ እንዲወገዱ ተወሰነ። ግጥሞቹንም አሸናፊ ብለው የመረጡት ዳኞች (ዓለማየሁ ሞገስ፣ አብርሃም ደሞዝና ሥርግው ሐብለ ሥላሴ) መቀጫ ብር እንዲከፍሉ ታዘዙ።

 

እስኪ ተጠየቁ?

በ1954 ዓ.ም ከቀረቡት ግጥሞች የዮሐንስ አድማሱ “እስኪ ተጠየቁ” የበለጠ ዝና አግኝቷል። አንደኛው ምክንያት አገሪቷን ወደ ኋላ አስቀርቷታል የሚላቸውን ነገሮች አብጠርጥሮ ሰለሚወቅስ ነው። ወቀሳውንም የሚያካሄደው ወደ ሙት አለም ሲጓዝ “እናንተ ጋር ሁኔታዎች እንደኛው አገር ተበላሽተዋል ወይ?” በማለት ነው።

ሰለ ነጻነት ሲያነሳ፣

በመቃብር ዓለም አለ ወይ በውነት

በስም አጠራሩ ሚባል ነፃነት

ነፃነት ምትሉት ከውጭ አጥቂ ጠላት መጠበቁን ነው

ወይንስ በርግጡ ሌላ ፍቺ አለው።

የውስጥ ነፃነትስ በመሀል በናንተ

ዘየው ሳይታወቅ ከንቱ የሻገተ

ከዝምታ ብዛት ለብዙ ዘመን

ምርምር ሳይገባው ሳይተነተን

ዋጋውን አጥቷል ወይ በናንተ ዝንጋታ

በእናንተ ዝምታ

ወይንስ ንቁ ነው እጅግ የበረታ።

                              (ዮሐንስ አድማሱ፣ “እስኪ ተጠየቁ” ገጽ 40)

ሌላው “እስኪ ተጠየቁ” የሚታወቀው በርዝማኔው ነው። ደራሲው በዕውቀቱ ሥዩም በራሪ ቅጠሎች ላይ በአሽሙር እንዲህ አቅርቦታል።

“የረጅምነት ታሪክ ሲነሳ በድሮ ውስጥ ነገሮች ሁሉ የመርዘማቸው ጉዳይ ያልተፈታ ጥያቄ ሆኖብኛል። የማቱሳላ ዕድሜ የአቦዬ ጣዲቁ ፂም … በኪነጥበብም እንዲሁ ነው። ጥንታዊ የስነጽሑፍ አፍቃሪያን ወደ መታደሚያ አዳራሽ ለመሄድ በማለዳ ሲነሱ ‘ዛሬ እስኪ ተጠየቁ የሚባል ግጥም ስሰማ ሰለምውል ለምሳ እንዳትጠብቁኝ’ የሚሉ ይመስለኛል።”

                                      (“ተራራው ያድጋል” ገጽ 35)

አዎ የሃያ ገጽ ግጥም ረጅም ነው። ነገር ግን የግጥሙን እርዝማኔ ማየት ያለብን በቀረበበት መቼት ነው። ያኔ ከ 3-4 ሺ ህዝብ በተሰበሰበበት የስርአቱን ችግሮች በዲስኩር መዘርዘር የማይታሰብ ነገር ነበር። ታዲያ ዮሐንስ በግጥም ለመተንፈስ መሞከሩ ነበር። እርዝማኔው ከዚህ አኳያ ነው መገምገም ያለበት።

በረከተ መርገም

አብዛኛው ሰው ሰለ ኮሌጅ ቀን ግጥሞች ባሰበ ቁጥር ትዝ የሚለው የኃይሉ ገብረ ዮሐንስ (ገሞራው) 1959 ዓ.ም “በረከተ መርገም” ግጥም ነው። የተሸከመው ለየት ያለ እጅ አዙር ወቀሳ ይሁን አጻጻፉ ግጥሙ እስካሁን ድረስ የአንባቢውን አእምሮ አልለቀቀም። ገሞራው “በረከተ መርገም”ን በመጽሐፍ መልክ በ1966 ዓ.ም ባሳተመው ጊዜ የግጥሙን መልዕክት እንዲህ ገልጿል።

 “… የአንዲቱ ምድራችን ሊቃውንት ለሰው ልጅ ዘር ያበረከቱት ከፍተኛ የጥበብ ጸጋ ለሁሉና ለእያንዳንዱ እንዲዳረስ አድርገው ያልፈለሰፉት ከሆነ በኔ ግምት አሁንም ቢሆን ሰዎችን ለመለያየት ያቀዱበት ተንኮል ነውና ወንጀለኞች ናቸው ባይ ነኝ። ለዚህም ወንጀላቸው መርገም ሲያንሳቸው ነው። እንደማየው ከሆነ ጥበባቸውና ከፍተኛው የሥልጣኔ ረድኤታቸው ለጥቂት ውሱን የሰው ልጆች ብቻ ሊያገለግል እስከቻለ ድረስ የጠቅላላውን የሰውን ልጆች መሠረታዊ እኩልነት እስከኅልቀተ ዓለም እንዳደበዘዘው ሊኖር ነው። ይህ እንዳይሆን ኡኡ ማለት ሊያስፈልግ ነው። ከኡኡታዎቹም አንዱ ይህች ግጥም እንደምትሆን ተስፋ አደርጋለሁ።”

                                            (ገሞራው፣ “በረከተ መርገም” ገጽ ረ)

ታዲያ የገሞራውን ኡኡታ ሁሉም እኩል አልሰማም። የሱን አስተሳሰብ ከማይቀበሉት ውስጥ አንዳንድ ተማሪዎች የሳይንስ ሊቆች በመሰደባቸው ተናደው ነበር። ገሞራው እንደሚስታውሰው።

“ግጥሟ በተነበበችበት ሰሞን ለጊዜው ስሙንና ምልኩን የማላስታውሰው አንድ የሳይንስ ፋካልቲ ደቀ መዝሙር የሚመልካቸው ሊቃውንተ ሳይንስ ለምን ተረገሙ? በሚል ምክንያት የበቀለ ሠንጋ ፈረሱን ጭኖ ካለሁበት በመምጣት ሊጣላኝ እንደከጀለ ሁሉ ትዝ ይለኛል።”

                                    (ገሞራው፣ “በረከተ መርገም” ገጽ ሠ)

ገሞራው አንዳንዴ በግጥሙ በቀጥታ ይዘልፋል። ለምሳሌ፣ ሰለ ፓርላማ ሲያወራ

“… ያልተደረገውን፣ ከፅንፍ እስከ አድማስ ጊዜን ጊዜ ገጭቶት፣

ይወልደው ይመስል፣ መዋቲውን መንፈስ ከቶ መመሥረትህ፣

በደል ለማጽደቂያ የውሸት ምክር ቤት፣

በተስማምቻለሁ ለማድለብ ከሆነ የሰዎችን ሙክት

ጮማ ለማይወጣው ከአኞ በስተቀር ልፋጭ ሊያበረክት

አስበህ ከሆነ እንዲያ እነደዲያ ማድረግህ የሰው ልጅ ለማወክ

መንጋ ማጎሪያውን ፓርላማ ነው ብለህ ለኛ ሰላሳለፍክ

ያንግሎ ሳክሶኑ ለፍዳዳው ዊልያም ዘርህ አይባረክ።

             ……..

ከጥንት ጀምሮ እኛ እንዳየነው

ሲቃጠል የሚሥቅ ዘለዓለም እሳት ነው።

                              (ኃይሉ ገ/ዮሐንስ፣ “በረከተ መርገም”፣ ገጽ 129)

አንዳንዴ ደግሞ ምጸትን ይጠቀማል። እንደ ቤተሰብ ሰለማይርቁን ችግሮች ሲያወራ፣

“ዝግጅቱ አምሮ ሁሉም እንዲደርሰው ትምህርት ቢስፋፋ

ለብዙ ዘመናት ከኖረበት ሀገር ዘመድ ድንቁርና እንዴት ድንገት እንዴት ይጥፋ?

በሥራ ደርጅተን ሥልጣኔን ይዘን ገናና ብንባል

ላያሌ ዓመታት ጠብቀን ያኖርነው ድህነት ባህላችን ይቃወስብናል።

የያንዳንዱ ጤና እንዲጠበቅለት ሐኪም ቤት ቢቋቋም።

ሲወርድ ሲዋረድ ትውልድ ያወረሰን የቆየው በድካም

በሽታ ቅርሳችን እንዴት ባንዴ ይውደም…?”

                          (ኃይሉ ገ/ዮሐንስ፣ “በረከተ መርገም” ገጽ 135)

አንዳንዴ ከበድ ያለውን መልዕክት በቅኔ መልክ ያስተላልፋል።

“ግን ያሰብከው ዓላማ አልሆን ብሎህ ሲከሽፍ

ሁኔታው ሲጠጥር ጠጣሩ እንዲላላ የላላውን ወጥር።”

                           (ኃይሉ ገ/ዮሐንስ፣ “በረከተ መርገም” ገጽ 137)

መንግስት ገጣሚው ያለ ይሉኝታ የዘረዘረውን የወቀሳ መአት በቀላሉ አላሳለፈለትም። በዚህ ግጥም ምክንያት የደረሰበትን ሲያትት፣

“ይህች መለስተኛ ግጥም ከተጻፈች ስምንት ዓመታት ያህል አልፏታል። ያስከተለችብኝ የሚያመረቅዘው ጦሷ ግን አሁንም አለቀቀኝም። በቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ዩኒቨርስቲና በመንግስቱ ባለሥልጣኖች ብዙ ጊዜ አስለክፋኝ ከትምህርቴ እስከ መባረርና እስከመታሠርም አድርሳኛለች።”

(ገሞራው፣ “በረከተ መርግም” ገጽ መ)

የግጥሙን ርዝማኔ አይታችሁ አዬ ጣጣዬ ይህን ሳነብ ራት ሊያመልጠኝ ነው ትሉ ይሆናል። ነገር ግን በዛ ታሪካዊ መድረክ ላይ ሀሳቡን በሰፊው ዘርዝሮ እንደዚህ ባይገልጽ ኖሮ ይህን ግጥም እናስታውስ ነበር?

“እራስን መውቀስ!”

የኮሌጅ ቀን ገጣምያን የአገሪቱን ችግር መንግስት ላይ ማላከክ ብቻ ነው የሚያውቁት ወይንስ ራሳቸውንም ይመረመራሉ ትሉ ይሆናል። አንዳንዶቹ ገጣምያን ትኩረታቸው ጓደኞቻቸው ላይ ነበር። ለምሳሌ መሐመድ ኢድሪስ ከከተማ ወጥተው መስራት ስለማይፈልጉት ጓደኞቹ እንዲህ ይላል።

“ምሁር የተባለው ያገሬ ፈላስማ

ኤ ቢ ሲ ዲ ብለው ወጥተው ከጭለማ፣

በገበሬ ጫንቃ በነጋዴ ኮቴ

ተምረው ተምረው ዲግሬ ተቀብለው አልወጣም ከቤቴ።

ከአዲስ አበባ ከሞቀው ከተማ

ወጥቼ አላበራም ያገሬን ጨለማ፣

ገጠር ምን በወጣን ቧንቧ በሌለበት

መብራት በሌለበት ሐኪም በሌለበት

ክዮስክ ቤተክሲያን አልሳለምበት

እያለ ይኖራል እንዲህ በመታከት።”

(መሐመድ ኢድሪስ፣ “ከምሽት እስከ ጎሕ” ገጽ 117)

ዮናስ አድማሱ ደግሞ ተማሪው በመጤ አስተሳሰብ እንዲሁም በወሬ ራሱን ከህዝቡ አርቋል ይላል፣

“ የአንተ አገር ‘ፋሽን’ ላንተ ትምህርት ወጉ፣

‘ታበጽሕ እደዊሃ ኀበ እግዚአብሔር’

ብሎ ማውራት ሁኖ መቅረቱ ነወይ፣

ያንተ ዲሞክራሲ

ያንተ ማርክሲዝም

…

ኢንፎርሜሽን ኦርደር

ጨርሶ አይገባውም፣ ለጀሌው ገበሬ፣ ለጀሌው ባላገር

…

ኧረ ወኔው የወጣቱ

ኧረ ፍሬው የትምህርቱ፣

ለምንድነው ነው ባፉ ብቻ መስፋፋቱ፣”

(ዮናስ አድማሱ፣ ‘እስከ ማእዜኑ’፣ ገጽ 101)

“አሁንስ?”

ለመሆኑ የያኔው የኮሌጅ ቀን ገጣሚያን አሁን የት ይገኛሉ? ስለሁሉም ማወቅ ቢያዳግትም ስለጥቂቶቹ የማውቀውን አካፍላለሁ። ሁሉንም አንተ ልበልና፣ ተገኘ የተሻወርቅ በኅይለ ሥላሴ መንግስት ምክትል የማስታወቂያ ሚኒስትር፣ በኋላም ደርግ ሕዳር 1967 ዓ. ም. በግፍ ከገደላቸው ባለስልጣናት አንዱ ነበር። አበበ ወርቄ ከጠበቃነት እስከ ከፍተኛ ዳኝነት እንዲሁም የኢትዮጵያ ሰብዓዊ መብቶች ጉባኤ (ኢመሰጉ) መስራችና የሥራ አስፈጻሚ ኮሚቴ አባል ነበሩ።

ዮናስ አድማሱ በገጣሚነት ከቀጠሉት አንዱ ሲሆን በአንድ ወቅት በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ፣ በኢትዮጵያ ቋንቋዎችና ሥነጽሑፍ ክፍል አስተማሪ ነበር። ከ1960ዎቹ ጀምሮ የተጻፉትን ግጥሞቹን ‘ጉራማይሌ’ በሚል መድበል በ1980 ዓ. ም. በአሜሪካ አሳትሟል። ዮሐንስ አድማሱ በስልሳዎቹ ለእድገት በህብረት ዘመቻ ሂርና ሄዶ እያለ ታሞ ሞተ። ወንድሙ ዮናስ የተበታተኑትን ግጥሞቹን ‘እስኪ ተጠየቁ’ በሚል መድብል አሰባስቦ በ1990 ዓ. ም. አሳትሞታል።

ጸጋዬ ገ/መድህን (ደብተራው) በተማሪው ንቅናቄ ጊዜ የታገል (Struggle) ዋና አዘጋጅ ነበር። እንዲሁም የኢትዮጵያ ሕዝብ አብዮታዊ ፓርቲ (ኢሕአፓ)ን ከመሰረቱት አንዱ እንደሆነና በኋላም የጦሩ መሪ ሆኖ ከሰማኒያዎቹ ዓ. ም. ታስሮ የት እንደገባ እንደማይታወቅ ይነገራል (www.debteraw.com)። መጽሐፍ ባያሳትምም ብዙ ገጥሟል። ከማይረሱትም ቅኔዎቹ አንዱ

“ቁማር ጨዋታ ተጫውቼ

አጨብጭቤ ቀረሁ ተበልቼ

ምንኛ እድሌ በሰመረ

ዘውዱን ገልብጨ በነበረ”

በመጨረሻም ኃይሉ ገ/ዮሐንስ (ገሞራው) ከግጥም አለም ጋር ተሳስሮ ኖሮ ነበር። ከኮሌጅ ቀን ግጥሞቹ በኋላም ሥራዎቹን በ‘ፍንዳታ’ ርዕስ እያሳተመ ቆይቶ ነበር። አብዮት ከፈነዳም በአገር ወጥቶ በስደት ከቻይና ኖርዌይ በመጨረሻም ደግሞ በስዊድን ነበር። ብዙ የግጥም መጻሕፍትን አሳትሟል። ከሚታወቁት ግጥሞቹ ውስጥ ‘አንደበት ላጣ ህዝብ’፣ ‘የበሰለው ያራል’፣ ‘ዜሮ ፊታውራሪ’፣ ‘የማዳም ቀበቶ’፣ ‘ፊጋና ፓሪሞድ’፣ ‘ዲግሪማ ነበረን’ … የመሳሰሉት ይገኛሉ። የራሱንና የሌላውንም የዲግሪ ማካበት ተግባር ላይ አለመዋል እንዲህ ይተቸዋል።

ዲግሪማ ነበረን፣ ሁሉም በያይነቱ

ከቶ አልቻልንም እንጂ፣ ቁንጫን ማጥፋቱ።

ታዲያ እነዚህ በግጥሙ አለም የገፉት አራቱ፣ የኮሌጅ ቀን ግጥሞቻቸው ላይ የግዕዝ ተጽእኖ ይታያል። እንዲሁም የአበበ ወርቄ ‘ምላሴን ተውልኝ’ በተቃራኒው የሰውነት አካላት እየዘረዘረ ሰውን ቢያወግዝም፣ ቅርጹ የግዕዙን መልክዐ ዘርፍ ተጽዕኖ ያሳያል። እና ወደፊት የኮሌጅ ግጥሞቹን አብጠርጥረው ለሚያጠኑ በላያቸው ላይ ግዕዝ ያለውን አስተዋጽኦ ቢመረመሩ አዳዲስ እይታዎች ሊያገኙ ይችላሉ።

.

ኅሩይ አብዱ

.

ምንጮች

ከዩንቨርስቲ ቀን ፕሮግራም ሌላ የRandi Balsvikን Haile Selassie’s Students: The Intellectual and Social Background to Revolution. 1952-1977 እና የR Greeenfieldን A Note on a Modern Ethiopian Protest Poem ስለጊዜው ለመረዳት ተጠቅሜባቸዋለሁ።

“ትዝታ ዘአለቃ ለማ”

መንግስቱ ለማ እንደጻፈው

.

(ቅንጫቢ)

.

*** አለቃ ለማ የታላቁ ባለቅኔ የመንግስቱ ለማ አባት ናቸው። በቤተክህነት እጅግ ብዙ የተማሩ ሊቅ ነበሩ። የሕይወት ታሪካቸውን በአንደበታቸው በሚያወጉን “ትዝታ ዘአለቃ ለማ” ከሚባለው መጽሐፋቸው የተቀነጨበ ወግ። ***

ዕንግዲት ፤ ያባቴ እናት – እንደርሷ ያለ፣ ወንድ እንኳ የለም እንኳን ሴት። ብርታቷ፣ ምክር ስታውቅ! ንብረት የተሰናከለበት እንደሆነ ‘ወይዘሮ ዕንግዲት ይምከሩህ፣ ከሳቸው ምክር ተቀበል’ ይባል ነበር። የተናገረችው ነገር ይሆንላታል። ባል አግቢ ሲሏት ጊዜ፣ እምቢ አለች፣ ቁርባኔን አላፈርስም አለች። ሟቹ የልጃገረድ ባሏ ናቸውና፤ ባል አላገባም አለች። በብዙ ወገን ያም ይመጣል፣  ያም ይመጣል፣ አይሆንም ትላለች።

ውሽን ገብረ ሚካኤል ልጅ የላቸውምና ትወልድልኝ መስሏቸው አገባለሁ እቆርባለሁ አሉ። ማይም ናቸው፤ ያርሳሉ ባለጠጋ ናቸው።

ያባቴ እናት ልታገባ ስትል ያባት ዘመዶች ‘እኛ ልጃችን የንጀራ አባት አያይምና እንወስዳለን! ልጃችን በንጀራ አባት አያድግም’ አሉና መጡ ሊወስዱ።

‘እኔ ከልዤ አልለይም!’ – እናቲቱ – ‘እኔ ልዤን አልሰጥም ባል አላገባም ይቅርብኝ!’

ኋላ እኒያ አቡነ አሮኖች፣ ካህናቱም መምሩም ሽማግሌው ሁሉ ‘ምነው እንዲህ ታረጋላችሁ? እንዴት በልጅነት ባል ሳታገባ እንዲህ ሁና ትቀር?’ አለና ሽማግሌ ተቈጣቸው።

ልጁን ይዤ እሄዳለሁ ብለዋል ትኩ ፈንታ (የሟቹ ባል ዘመድ) የንጀራ አባት አያሳድገውም ብለው ነው።

ከብት ቀረበ (የሟቹ ባል ንብረት)፤ ሃያ አራት ሆኑ ከብቶቹ። አስራ ሁለት ያባት አሥራ ሁለት የናት ሆነ። ዕጣ ወደቀ ተከፍሎ። የሷማ እሷው አለች፤ ያባቱ ፈንታ ለልጁ ነው።

ተቈጠረና፤ ያ ባል የተባለው ቀረበ የሚያገባት።

“ይኸ ከብት ይኸው፣ የላሟ ወተት የበሬው ጉልበት ለልጁ ደመወዙ ነውና፤ ዝንጀሮ እንዳይጠብቅ ከብት እንዳይጠብቅ እንዲማር ብቻ። ከተማሪ ቤት በቀር ከምንም ከምንም ከትእዛዝ እንዳይገባ” ተብሎ ለልጁ ተሰጠ። ተነጋግሩ በዚህ አለቀ።

እኒያ ትኩ ፈንታ ሚስታቸው ለምለም ገብረሥላሴ ትባል ነበር። ‘ልጁን ይዤ እመጣለሁ ብያት ነበረ ለምለምን። ባዶ እጄን ስሄድ ትሰቀቃለች’ አሉና ከዚይ ከቀረበው ከብት አንዷን ጥጃ ያዙና – ያን ጊዜ ያገራችን ድግ ይኸ መቀነቱ አርባ አርባ ክንድ ነበረ የሚታጠቁት – ድጉን ፈቱና ኻንገቷ ታሠረ፤ አሽከር ያዘ፤ በዚያ ተጐትታ እንደ ፍየል ይዘው ሄዱ።

ዕንግዲት በብዙ ብዙ ጭቅጭቅ ውሽን ገብረሚካኤልን አገባች። ማኅፀኗ አርሮ ቀርቷል በዚያ በባሏ ኅዘን፤ ምንም ሳትወልድ ቀረች።

ውሽን ገብረ ሚካኤል ያጤ ምኒልክ አጎት መሆናቸው ነው በናታቸው – የናታቸው ወንድም ናቸው። ያጤ ምኒልክ እናት የኛ አገር ሴት አይደሉም ባባታቸው? አድያሞ ለማ፣ እሱ አይደለም ያጤ ምኒልክን እናትን የወለደ? አባትየው የላስታ ተወላጅ የመቄት ተወላጅ ናቸው። በጌምድር ወርደው – ደብረታቦር አጠገብ ነው፤ አሞራ ገደል ይባላል – የዚያን ባላባት ልጅ አግብተው አድያሞ ለማን ወለዱ።

እንግዴህ ያን ጊዜ አገራችንን የሚገዙ ወረሴኾች ይባላሉ – የጆች ይገዛሉ። ይኸ አድያሞ ለማ ከየጆች ሰው ገደለ፤ ባምባጓሮ ተጣላና አንዱን ወረሴኽ ገደለ። የጆች አገረ ገዦች ናቸውና ያን ጊዜ ባገር ለመኖር የማይቻለው ሆነ። በዚያ አመለጠና፤ ተሰደደና፣ ሸዋ መጣ። እዚህ ሎሌነት ገባ ለሣህለሥላሴ አያት።

ሲኖር ያ አድያሞ ለማ ከመንዝ ሴት ወልዷት ያጤ ምኒልክን እናት፤ ‘በደሙ ታርቀናልና ና’ አሉት ተነስቶ ሄደ። ‘መጥቼ ልጄን እወስዳለሁ’ ብሎ ሄደ፣ ኸዚያ ወዲያው እንዳለ ቀረ ቀረ። እንግዲህ የምኒልክ እናት ባባቷ መቄት ናት።

መጣችና ኻለቃ ምላት ቤት ግርድና ገባች። ያንኮበር ሚካኤል አለቃ ናቸው፤ አለቃ ምላት በዚህ አገር ክቡር ናቸው እንደ ጳጳስ። ልጅ እግር ናት፣ ማለዳ ግብር ውሀ ወጥተዋል ከጓደኞቿ ጋራ

“ዛሬ እንዲያው ሲጫዎትብኝ አደረ ቅዠት።”

“ምንድነው?”

“ኧረ እንዲያው ምኑን አውቀዋለሁ? – ከብልቴ ጠሐይ ወጣች” አለች

እነዚያ ልጃገዶች ሣቅ! ሃይ! ሃይ! ሣቅ!። እየተሳሳቁ እቤት ገቡ። ጠሐይ ከብልቴ ወጣች አለች ሲሉ ያ የቤቱ ምስለኔ ሰማ። ኻለቃ ምላት ዘንድ ገባ፤

“ኧረ ጌታዬ ይች ዕንግዳ ገረዳችን ጉድ አመጣች!”

“ምን አረገች – ምን አረገች”

“ጠሐይ በብልቴ ወጣች አለች። አሁን አሽከሮቻችን ሁሉ ይሳሳቃሉ” ብሏቸዋል።

“እህ! ታዲያ ይች ከኛ ዘንድ ምን አላት? ኸላይኛው ቤት ውጪ በሏት” አሉ።

አንኮበር ቤተ መንግስቱ ኸላይ ነው፤ ጉባ ነው ቤተ መንግስት ያለበት። (አንኮ ኦሮሞይቱ ባላባት ናት፤ የሷ ከተማ ናት አንኮበር። እሷን ወግተው አስለቅቀው የሣህለ ሥላሴ አያታቸው ገቡ።)

ተመለሰ ሄደና

“ኧረ ጌታ እኮ መልካም ተረጎሙላት”

“ምናሉ?”

“ኸላይኛው ቤት ውጪ በሏት፤ ከኛ ምናላት? ብለው አሉ”።

ጓደኞቿ ሁሉ ሰምተዋል ተሳሳቁ።

ውሀ እሚቀዱት ከቤተ መንግሥቱ ጋር ካንድ ነው እታች ከሚካኤል ግርጌ ነው። ይችም ዕንግዳዋ ወንዝ ወረደች አንድ ቀን። እነዚያ የቤተ መንግሥቱ ሥራ ቤቶች የማያውቋት ናቸውና

“ይችም የናንተ ናት?”

“አዎ”

“የየት አገር ናት?”

“ኧረ ይቺማ ጉድ ያላት ናት! ከብልቴ ጠሐይ ወጣች ብላ እልም አይታ፣ ጌታ ቢሰሙ ኸላይኛው ቤት ውጪ ብለው አሏት ተባለ ትርጓሜው”።

አለቃ ምላትን መላው ሸዋ ይጠብቃቸዋል አነጋገራቸውን። እኒያ ሥራ ቤቶች ሰሙና ወጡ፤

‘ኧረ አለቃ ምላት ቤት አንዲት ገረድ ገብታለች! … እንዲህ እንዲህ ብላ አለመች አሉ…ኸላይኛው ቤት ውጪ ብለው ተረጎሙ አሉ’ ብለው ማውራት። የሣህለ ሥላሴ ባለቤት የነኃይለ መለኮት የነሰይፉ እናት ሰምተው፤

“ጥሩልኝ ያችን ልጅ” ተጠራች። መጣች።

“አገርሽ የት ነው?”

“መንዝ”

“ኸኔ ጋር አትቀመጭም ልጄ?”

“ምን ከፋኝ”

“ተቀመጭ። በሉ ጥጥ አምጡላት – የጅ ስራ ታግባ”

ዛዲያ የሸዋ ሴት ለእጅ ሥራ የጥጥ ነገር እንዲያ ነው፤ ደስ አሰኝቷቸዋል። ምንጣፉን ልብሱን እሳቸው ካሉበት ተኝ ብለው ሰጧት።

ኸልጆቻቸው ሰይፉን ነው የሚወዱ ሴቲቱ። ያ ጠሐይ ከሰይፉ እንዲወለድላቸው፤ ‘እንዲህ ያለች ልጅ ይዤልሃለሁ – እንዲህ ያለች እንዲህ ያለች’ ብለውታል ለሰይፉ።

ሰነበተች። አንድ ቀን ‘ማታ እልክለሃለሁ’ ብለውታል። እንግዴህ ከሣህለ ሥላሴ ቤት ግብር ይበላሉ ልጆቹ ኻባታቸው ቤት። በልተው ጠጥተው፤ ሽንጥም ታናሽም ቢሆን ደሞ ይጨመርና ጠጁ ይሆንና መሶቡ ወጡ መጥቶ – የልጆች ቤት አለ – በላይ ኃይለ መለኮት ይቀመጣል፤ ቀጥሎ ሰይፉ ነው፤ በወዲያ በኩል ዳርጌ፣ ደሞ ኃይሉ ነበሩ የይፋት – እነዚያ ይቀመጣሉ። ባለሟሎች ይቀመጣሉ። የቀረው ይቆማል። እንደገና ግብር ይገባል፤ ቅልጥ ይላል።

እናቱ ያቺን ሴት ለሰይፉ ወሰዱና ሰጡ – ሄዳችሁ ኸሰይፉ ምኝታ አስቀምጧት አሉና፤ ላኩለትና፤ መጥታ ተቀምጣለች። ሰማ። ሰይፉ የሚወዳት ሌላ ሴት አለችው።

“ወንድሜ የምትመጣ ሴት አለችብኝ?” አለ ኃይለ መለኮትን።

“የለችብኝም።”

“እሜቴ አንዲት ሴት መርተውብኛል። የኔ እገሊት ትመጣለች፤ አሁን ተመልሳ ሁለተኛ አላገኛት፤ እባክህ አንተ ውሰድልኝ።”

“እኔ ምን ቸገረኝ!” ኃይለመለኮት።

ወጣችና ልጅቱ ከኃይለመለኮት ምኝታ ገባች። በበነጋውም መጣች፣ ኸዚያው። በበነጋውም መጣች፣ ኸዚያው። ምኒልክ ተጸነሰ።

ከሰይፉ ጸነሰችልኝ ብለው ደስ ብሏቸው ሳለ እናትዮዋ፤

“ከኃይለ መለኮት እኮ ነው የጸነሰችው!” አሏቸው ሥራ ቤቶቹ።

“እንደምን?!”

“ሰይፉ አይሆንም ብሎ”

“ጥሯት” አሉ።

“አንቺ ከማን ነው ያረገዝሽው? ምነው እኔ የሰደድኩሽ ከሰይፉ አይደለም ወይ?”

“እሱማ ሌላ አለችብኝ ብሎ ለኃይለ መለኮት ሰጠኝ።”

በእግር ብረት! ታሠረች።

ኋላ እኛ አማችየው የሣህለ ሥላሴን ሴት ልጅ ያገቡ ሰሙ።

“ምነው እመቤቴ! ምነው በሴት ልጅ እንዴት ይጫወታሉ!”

“እ! ወንድማማቾቹን ልታጋድል – ከኃይለ መለኮት አረገዝኩ ትላለች!”

“ታዲያ እነሱ ይተዋወቃሉ … ሰይፉ አይሆንም ሲል ጊዜ  ምንታርግ .. ” አሉ፣ አስለቀቁ።

ሣህለ ሥላሴ ሰሙ፤ መጸነሷን ሰሙ። ምኒልክ ተወለደ። ስትወልድ ጊዜ፤ ጐረቤላ (ኻንኮበር ማዶ ጉባው ነው) ቦታ አደረጉና ድርጎ አመላላሽ አርገው፣ ጠባቂ ሁሉን አደረጉ፤ እዚያ አስቀመጡ። ሰንብተው ‘አምጡ አሳዩኝ’ አሉ። መጣ ያ ልጅ።

አዩ “ምን ይልህ” ያሉ ሣህለ ሥላሴ ናቸው። “እንግዲህ አንተን ሸዋ ምን ይልህ? ሸዋ ምን ይልህ!” አሉ። ‘ምኒልክ’ ያለ ተማሪ ነው – ለቅኔ – በድሮው ምኒልክ። እሳቸው ያሉ ‘ምን ይልህ’ ነው።

ምኒልክ ያስራ ሁለት ዓመት ልጅ ናቸው እጃቸውን ሲሰጡ ለቴዎድሮስ። ቴዎድሮስ

“አባትህ ምናለህ? ምናለህ እንዲያው ምን ነገረህ?” ቢሏቸው፤

“ምንም የነገረኝ የለ፤ ይችን” – ካንገታቸው ክታብ – “ይችን ሰው አይይብህ ብለውኛል እንጂ።”

አለቃ ለማ

1959 ዓ.ም

.

[ምንጭ] – መጽሐፈ ትዝታ ዘአለቃ ለማ። ፲፱፻፶፱። ገጽ ፭-፲፪።

“ልብወለድ ታሪክ”

በአፈወርቅ ገብረየሱስ

(1900 ዓ.ም)

.

(ከክፍል ሶስት የቀጠለ)

ይሄው አዲስ ጌታው ግን እንደውነቱ ለዋህድ ክፉ ሰውም አልሆነበት ይልቁንም በወቃቢውና በመልኩ በጠባዩ በለጋነቱም ወደደውና አልነግደበትም ብሎ ተገዛ ልጆቹ ጋራ እንደቤት ልጅ እንዲቀመጥ ስራ እንዳይሰራ አደረገው። ዋህድም ምንም በሰው እጅ ቢሆን ዘመዶቹንና ያን ደግ አድራጊየን ነጋዴ ሳላይ እንደምን ክርስቶስ ተሰው አገር ቤት ያስቀረኛል እያለ ያስብ ነበር።

ሲኖር ሲኖር ግን ታለበቱ ቤት ብዙ ክርስቲያኖች ተሽጠው ባሪያ ሁነው ያለበቱኑ ጌታ ሲያገለግሉ ሲኖሩ ኑረው በቋንቋቸው አወቃቸውና ይቀራርባቸው ጀመረ። አዩኝ አላዩኝ እያለ እየፈራ ነገሩን የተሸጡበትን ጊዜውንም አገራቸውንም ስማቸውንም ጠይቆ አወቀ።

ተነዚአው መሀል ግን እንዳጋጣሚ ሁሉ የነዚያን ነጋዴ ደብድቦ ጥሎት ተሄደበት ስፍራ አንስተው አስታመው ያዳኑትን ልጅ እነሱው መሸጡንና ስሙን ነግረውት ነበርና እሱ በገዛ አንደበቱ ስሙንም አገሩንም አሻሻጡንም ቢነግረው አወቀው። እጅግ ደስ አለው። ተዚህ በኋላ ዋህድም ተቤቱ ታሞ መዳኑን የናት አባቱንም ወሬ በሱ ነገር ዘወትር መላቀሳቸውን ነገረው። ከዚያ ወዲያ ግን ሁለቱ በፍቅር ተጠመዱ አንድ አካል አንድ አምሳል ሆኑ። ምስጢራቸውም ተስፋቸውም አንድ ሆነ። አገራቸውንም ለመግባት አርቀው እያሰቡ በተስፋው ይኖሩ ጀመር።

ዋህድ ተቤቱ ተወጣ ዓመት ሁኖት ነበረና እናት አባቱ እቱም ወሬውና የሄደበቱ ዳብዛው ጠፍቷቸው ሲላቀሱ ባጁ ከረሙ።

በኋላ ግን የዋህድ አባት ልዤ ጠፍቶ ሲቀር ዝምን ብየ ተሞቀ ቤቴ እቀመጣለሁ ሂጀ በሄትም ብየ ልፈልገው እንጂ አለና ስንቁን ያ ደግ ነጋዴ ተተሸጠበት አርነት ያስወጣው ጊዜ ላገሩ መመለሻ የሰደደለትን ፈረስ ጭኖ በኋላው ወድሎ ሊነሣ ሆነ። ነገር ግን አንድ የሚከተለው ሰው አልነበረም። ስለምን ከጦርነቱ አሽከሮቹ ሁሉ እኩሌታዎችም ተፊቱ እየተጣበሱ አለቁ እኩሌታዎቹም እንደሱ ተማርከው ተሽጠዋል።

እሱም አገሩን ቢመለስ ሰዉ አልቆ ንጉሡ ሙቶ ከብቱ ተነድቶ መሬቱ ጠፍ ሁኖ ቆይቶት በድህነት ላይ ወድቋል። ብቻውን መሄዱን ባየች ጊዜ እሴት ልጁ ጦቢያ በወጣበት ጠፍቶ እንደ ወንድሟ እንደ ዋህድ እንዳይቀርባት ፈርታ ታለቅስ ጀመር። ቀጥላም እንዲህ አለችው።

“አባየዋ አንተ በጌትነት የለመድህ እንዴት አላንድ ሰው ብቻህን መሄድ ይቻልሀል። ፈረስህንስ ማን እሣር አጭዶ ያበላልሀል። ውሀስ በጊዜው ማን ያጠጣልሀል። አሁንም እባክህ ልከተልህ ትተኸኝ አትሂድ። ባይሆን እንኳ አፍህን አካፍትሀለሁ ፈረሱንም በለኮው ይዠ ተመስክ አግጥልሀለሁ። ምንም ቢሆን ጥለኸኝ አትሂድ” እያለች አልቅሳ ነገረችው።

እሱ ግን የሷን ጭንቀት የሷን ትበት የሷን ልቅሶ ባየ ጊዜ እጅግ አዘነና እንደሷው እያለቀሰ፣

“ልጄ ወዳጄ ይሄ ነገር የማይሳካ የማይወጠን ነገር ነው አንቺ ሴት ልጅ ገና ጮርቃ ነሽ። አንቺን ፀሐይና ብርድ አግኝቶሽ መንገድ መትቶሽ ውሀ ጥማትና እርሀብ ተጨምሮብሽ እንዴት ችለሽ ተኔ ጋራ አገር ላገር መዞር ይሆንልሻል? አይሆንም አትምጭ!” አለና ከለከላት።

ጦቢያ ግን አይሆንም አልቀርም እያለች እያለቀሰች ለመነችው። አባትዮው ግን ነገሩን አይቶ ጠንክሮ፣

“እንቢ! እንኳን ታግዢኝ ይልቱንም ትደክሚና ተመንገድ ወንድምሽን ዋህድን እንዳልፈልግ ታረጊኛለሽ። ደግሞም ጦቢያ አንቺ ገና ቀንበጥ ለጋ ልጅ ተከብክበሽ በጌታነት ጠጁ ተጕሮሮሽ ብርሌው ተጅሽ ሳይለይ ያደግሽ አሁን ጠጁ ቢቀር ውሀ አጥተሽ ዝጋጃና ወላንሳ በረገጥሽበት እግርሽ እሾህ አሜከላ አቃቅማ የፀሐይ እረመጥ እረግጠሽበት እንዴት ትችይና ትመጫለሽ። አሁንም አርፈሽ ተናትሽ ጋራ ቅሪ!”

አለና ሊስማትና ሊነሣ ባየች ጊዜ ጦቢያ ይልቁንም ክንዱን ተጠምጥማ ይዛ እያስለቀች እንዲህ አለችው።

“አባየ ለኔ አትስብ እንኳን ድህነት ጌትነት ይለመዳል። ሁሉንም ልዥ ነኝና እለምዳለሁ። ደግሞም ባለጌ ጌታ ሲሆን አያውቅበትም እንጂ ሀብታም የጨዋ ልጅ ቢያጣም መከራና ድህነት አይከፋበትም ቶሎ ይለምደዋል። እኔም ቶሎ ለመልመድ አይሳነኝምና ውሰደኝ። ደግሞም ለኔ ከዚህ ቀርቸ ባንተ በደጉ አባቴና በምወደው ወንድሜ አሳብ ተመጨነቅ ካንተ ጋራ አገር ላገር እየዞርሁ የሆንሁትን ብሆን ይሻለኛል” አለችው።

በዚህ ጊዜ አባትዮው፣

“እኔስ እስቲ አንቺ እንዳልሽ እሺ ብየ ልውሰድሽ ኧረ ላንች ምን በመሰለሽ እናትሽን ለብቻዋ ታንድ ቤት ዘግተናት ስንሄድ እሄን ነገር ብናረግ ለሰዉስ ምን በመሰለው” አለና በተናገረ ጊዜ እናቲቱ ቶሎ ብላ እንዲህ አለች።

“ሰውም ያለውን ይበል ለኔ አታስብ ደግሞም የምታስተዳድረኝ አንድ ባልቴት መሳይ አላጣም ብቻ እኔ የምፈራው ልጂቱ ካንተ ጋራ መገስገስ ያልተቻላት እንደሆነ ብየ ነው እንጂ እሷ ተተቻላት ኑሮአል ለኔ መታሰቡ። ለኔ የሚያሳስብ ነገር የለም አትስብ” አለችና ወደ ልጇ ዙራ እንዲህ አለች።

“ልጄ እርግጥ የጕልበትሽን ነገር ትተማመኚዋለሽ?”

ጦቢያም ተሎ ብላ፣

“አወን እናቴ አንቺ ተፈቀድሽልኝ አንቺ ለብቻሽ መሆኑን ታልሰጋሽ መሄድ ይሆንልኛል። አባቴን ብቻ እሺ እንዲለኝ እገዢኝ” አለች።

ቀጥላም ገና አባቷ ይሁንም አይሁንም ብሎ ሳይመልስላት ጦቢያ አሳቡን አቋረጠችና፣

“አባቴ አንድ ነገር ብቻ” አለችና ልትናገረው አፍራ ሳትጨርሰው እንደ መዳዳት አለች።

በዚህ ጊዜ ማፈሯን አባትዮው አወቀና፣

“ምን ሆንሽ ልጀ እስኪ ንገሪኝ” አለ።

ጦቢያም አነሣችና፣

“አባየ ካንድ ሁለት ይሻላል። እንኳን የሰው ጠላት አንበሣ እንኳን ሁለት ሲያይ ሰው ያከብራል አይናካም። ነገር ግን ሁለቱም ሰዎች ወንድ ቢሆኑ ነው የሚፈሩ እንጂ ጠላት እሴትን ተቁም ነገር አይጥፋትም። ስለዚህ አንተን ስከተል የሴት ልብሴ ቀርቶብኝ እንደ እንደ እንደ …”

እያለች የምትለውን ለመጨረስ አፈረችና አንገቷን ወደ ምድር አዘንብላ ዝም አለች።

አባቷ አወቀባትና፣

“እንደ እንደ የምትይው እንደ ወንድ ልልበስና ልከተልህ ማለትሽ ይሆን?” አላት።

ጦቢያም አፍራ ይልቁንም በሁለቱም እጇ ፊቷን ጋርዳ ቃሏን አቅጥና፣

“ይሻል መስሎኝ ነዋ አባቴ” አለች።

አባትዮውም እሷ እርግጥ በመነሣቷ እንደቈረጠች አየና፣

“እሺ ተወደድሽው ምን ይደረጋል ተሰናጅና ተሎ እንነሣ” አለ።

ጦቢያ ደስ አላትና የሀር ነዶ የመሰለ እሳዱላዋን እንደ ወንድ ተቈረጠችና የወንድ ሙሉ ልብስ ለበሰችና እናቷን አይዞሽ ብላ አረጋግታ ሁሉም ተሰነባብተው ተለያዩ።

እንግዴህ አባትና ልጁ እርስ በርሳቸው እየተደጋገፉ እየተበረታቱ ሲሄዱ ሲሄዱ ተመሸባቸው ሲያድሩ ሲጓዙ ሲጓዙ ተመሸባቸው ሲያድሩ ዋህድ ሲነሳ እሄድበታለሁ ብሎ ታመለከታቸው ከተማ ደረሱ። ተዚያው እንደደረሱ ግን ማነን ይጠይቁ። ብቻ በያደባባዩም በየገበያውም እየዞሩ ቢፈልጉ ዋህድ ወዴት ይገኝ። እንዲያው ተረት ሆነባቸው።

በኋላ ግን ዋህድ ያነን ደግ ሀብታም ነጋዴ ለመፈለግ ነውና የሄደው ያገሩ ሁሉ ነጋዴ ወደ ስናር ተሚአልፍበት ተበሩ እንቀመጥና የሚወጣ የሚወርደውን ነጋዴ ሁሉ እንመልከት ዋህድ ወይ ያን ነጋዴ አግኝቶት አብሮ ተምስር ሲመለስ እናየዋለን ወይ ገና ሲፈልግ እናገኘዋለን አሉና እሄን ተስፋ አድርገው ወደዚያ ትልቅ በር እየጠየቁ ሲሄዱ ሲሄዱ መንገዱ ጠልፎ ወዳላሰቡበት ወሰዳቸው።

አፈወርቅ ገብረየሱስ

1900 ዓ.ም

.

[ምንጭ] – “ልብወለድ ታሪክ”። ፲፱፻ ዓ.ም። ገጽ ፳፱-፴፫።

ቀልድ በመንገድ (ወግ)

.

አንድ ተማሪ ትምህርቱን ለመፈጸም ተሸዋ ተነሳ። እስቡ በጐጃም አድርጎ ወዲያው ወደ ጐንደር ገብቶ አገሩን ለመመለስ ነው። ተማሪ ሁሉ ጐጃምንና ጐንደርን ይመርጣል። ሊቃውንት የበዛበት አገር ነው፣ ትምህርት በሰፊው የበዛበት ነው፣ ከዝያ የተማረ ሰው አለቃ ለመሆን ይችላል።

ስለዚህ ብሎ ያልነው ተማሪ ተነስቶ የጐጃምን ድምበር ሲደርስ ሰብል ከመንገድ ዳር አገኘ። ከሰብሉ ዳር ትንሽ ልጅ ተቀምጦ ከሰብሉም ውስጥ ብዙ ዝንጀሮ ተለቆበት ሲያወድም አየ። ለሰብሉ አዝኖ ልጁን

“ልጄ ይኼነን ሁሉ ዝንጀሮ አንተ ነህን እምትጠብቅ” ብሎ ጠየቀው።

ልጁ ምላሽ ሲመልስለት፣

“የኔታ እኔ ጠባቂያቸው ተሆንሁ ተግመሩ ዘጠኙን ተውጭልጭላው አስሩን ይውሰዱ” ብሎ አለ።

ደብቴ እጅግ ተናደደና

“በምን አፍህ ነው እንደዚህ ያለውን ቃል የምትናገር” ብሎ ቢለው

“ታፍንጫየ በታች ተሸንጎበቴ በላይ ነው” ብሎ መለሰለት።

ደብቴ የባሰውን ተናደደና

“እንግዴህ ወዲህ ምን ይሞቱዋል” አለ።

ልጁ ቀበል አርጎ

“ይኼነን ለልጄ ይኼነን ለምስቴ ተብሎ ተናዝዞ ይሞቱዋላ” አለ። ከንዴት ያለው አገር ደረስሁ ብሎ ደብቴ እጅግ አጥብቆ ተገረመ።

ደብቴ መንገዱን ይዞ ወደ ከተማው ሲጓዝ ከመንገድ ዳር ሰውየው ከምድር ላይ ሲንፈራፈር አገኘ። እንደ ታመመ አውቆ አዝኖለት

“ወንድሜ ሆድ ቁርጠት አሞኻልን” ቢለው ሰውየው

“እንግድያው ስልቻ ያለፋል ብለኻልን” ብሎ መለሰለት።

ደብቴ “ተንዴት ያለው አገር ገባሁ ተልጅ ይዞ እስከ አሮጌው ድረስ የቀላጅ አገር ነውሣ” ብሎ መንገዱን ተጓዘ።

እንግዴህ ደብቴን እንተው ወደ ተግባሩ ይሂድ። ደግሞ በሌላ ጊዜ

አቶ አማ የሚባል ሀብታም ጌታ ነበር። እጅግ አጥብቆ ቀልድ ወዳጅ ነበረ። አጋፋሪውም እንደ ጌታው ቀልድ ወዳጅ ነበረ። እንደዚሁ ሁነው ሲኖሩ አንድ ቀን አቶ አማ ጥሩ በቅሎ አስገዛ። አጋፋሪውን አስጠርቶ

“እችን በቅሎ ጫንና መንገድ አሳያት” ብሎ አዘዘው።

“እሺ የኔታ” ብሎ በቅሎዋን ጭኖ ተቀምጦባት ሄደ።

ሁለት መንታ መንገድ ሲደርስ ዱብ ብሎ ወርዶ

“ያውልሽ እንግዴህ። የሸዋ መንገድ ይህ ነው። የጐጃምም መንገድ ይህ ነው። የጐንደርም መንገድ ይህ ነው። የትግሬም መንገድ ይህ ነው። ጌታሽ መንገድ አሳያት ብሎኛልና የወደደሽውን መንገድ ይዘሽ ሂጅ” ብሎ እንደተጫነች ለቀቃትና ወደ ቅልውጡ ውሎ ወደ ማታ ኸጌታው ተመለሰ።

እጅ ተነሳ በኋላ አቶ አማ “ጌታው በል አንተ ለበቅሎዋ መንገድ አሳየኻትን” ብሎ ጠየቀው።

“አዎን የኔታ ያራቱን አገር መንገድ አሳየኋት የወደድሽውን ያዥና ሂጂ ብየ ለቀቅኋት” ብሎ አለ።

ጌትዮም ተናዶ

“መቼም መሽቷልና አድረው በነግህ ተነሱ በቅሏን እንፈልግ” ብሎ አቶ አማ አሽከሮቹንና አጋፋሪውን አዘዘ።

ተነስተው ፍለጋቸውን ያዙ። ሲፈልጉ ሲፈልጉ የበቅሎዋ ድምጥማጥዋ ጠፋ። በመጨረሻ የጣላት አጋፋሪ ያቶ አማ አሽከር አገኛት። ዳሩ ግን ገሚስ ጐንዋን ጅብ ተጋብዟት። ማዘኑን ትቶ መቼም ቀልድ ቤት ያጠፋል፣

“የኔታ በቅሎዋን አገኘኋት። ዳሩ ግን ጅብ በልቷት ጌትዮው አማ” አለ አጋፋሪ። “አላማም አመስግኖ በላ እንጂ”።

ጌትዮ ደርሶ ጥምቧን አይቶ “እንሂድ ኸቤታችን” አለ ተነስተው ኸቤታቸው ገቡ።

ከቤት ገብተው ጥቂት እንደ ቆዩ ዝናብ መጣ። አጋፋሪው ገብቶ ለጌታው

“ዝናብ መጣ” ብሎ ነገረ።

ጌትዮው “ግባ በለው” አለ።

ከቤቱ ላይ ወጥቶ ዝናቡ እንዲገባ ክዳኑን ምንቅርቅሩን አወጣው ለባለቤቱም ከቤት ለገቡትም እንግዶች ሳቅ ሆነ።

አንድ ቀን ካቶ አማ እንግዶች መጡበት። ጋን ጠላ ያልተቀዳ ቀረበ። ቀልደኛ አጋፋሪውን

“እያሸህ ቅዳ” አለው።

እጀጠባቡን ወደ ክንዱ ከፍ አድርጎ እጁን ዘው አግብቶ ጠላውን በጁ ያሸው ጀመረ። አቶ አማ

“ምነው በጅህን ብየኻለሁ?”

“በግሬማ እንግድያው የኔታ ይጠየፋሉ ብየ ነዋ” ብሎ እግሩን ከጋኑ አግብቶ በእግሩ ጠላውን ያሸው ጀመረ።

አቶ አማ ተናደደና “ንሳ ጥፋው” አለ። የሚመታው አጋፋሪ ነበር ቶሎ ፈጥኖ ተነስቶ ደህና አርፎ የቆመውን ልጅ ጆሮ ግንዱን አቀለጠው። አቶ አማ

“እርሱንን ብየኻለሁ?“

አጋፋሪው፦

“እርሰዎንማ እንግዲያው እንዳልጠፋ ጌታየ ነዎ ብየ ብፈራ ነዋ” አለ። በዚህ የተነሳ ብዙ ሳቅና ጨዋታ ሆነ።

አንድ ቀን ደሞ ካቶ አማ እንግዶች መጡበት “ግብር አቅርቡ” አለ። በገበታ በሰደቃ ማዕድ ቀረበ። በሰታቴም ወጡ ቀረበ።

አጋፋሪው ላቶ አማ ባለሟል ነውና ከሁሉም ነገር አለሁ ባይ ነው። ይልቁንም እንግዳ በመጣ ጊዜ ቅድም እንዳልነው ወጡ በቀረበ ጊዜ አቶ አማ

“ወጡን ጠይቀው” አለ።

አጋፋሪ ወደ ወጡ ጥቂት አጐነበሰና ሲያበቃ

“ተየት መጣህ ይሉሃል” አለው።

ወዲያው ቀና ብሎ ለጌታው ሲል “ወጡን ጠየቅሁት ጨው ተወልቃይት፣ በርበሬውና ቅመሙ ተዘጌ መጣሁ ይላል የኔታ” አለ።

ሳቅና ጨዋታ ሆነ።

[ምንጭ] – Major J. Eadie. 1924. “An Amharic Reader”. pp. 39-42

“ልብወለድ ታሪክ”

በአፈወርቅ ገብረየሱስ

(1900 ዓ.ም)

.

(ከክፍል ሁለት የቀጠለ)

.

ዋህድ እንደገና በረታ። ከዚያ መደበር ሳይነጋ በፊት ለመድረስ ተመኘ። ጊዜው ግን ተዋርዷል ተመንፈቅ ሌሊት ዝቅ ብሏል። ዋህድ እንደ ባልንጀራ አድርጎ ሲወዳቸው የነበሩት እነ ስድስቶም ጠፉ። ጨለማውም እጅግ በረታ። ነገር ግን አንድ ጊዜ ተመንገዱ ሲወጣ አንድ ጊዜም ጥቃሽ ሲአገኝ ሲሄድ ሲሄድ የመንደር እሳት ይታየው ጀመርና ደስ ብሎት እየተበራታ ሲጓዝ ታንድ ወንዝ ቁልቍለት ደረሰ። ጥቂት ዝቅ እንዳለ የሰፈሩም እሳት ላይኑ በሸጡ ጀርባ ተሰወረው።

ጨረቃ የለ የንጋት ኮከብ እንኳ ገና አልወጣች ምንም ሌቱ ቢዋገድ ጨለማው ይልቁን ባሰ እንጂ አልተሻለም። በዚያው ላይ ደግሞ የግራና ቀኙ የወንዛወንዙ ገረንገብ ጥላ ታከለበትና ጨለማው ዓይን ቢወጉ አይታይ ሆነ። ዋህድ በዚህ ጊዜ ቁልቍለቱን ተዳፋ። መንገዱ ግን ጠፋው ምን ይሁን ሳልደርስ አልቀርም ብሏልና በፈከረው ለመድረስ በዚያ ጥቅጥቅ ድንጉር ጨለማ ቍልቁለቱን በጁና በግሩ እየተተማተመ በቅምጡ ሲንኳተት በንብርክኩም ሲድህ።አንዳንድ ጊዜም አልሆንለት ሲል ጊዜ ፊቱን ወደመጣበት አዙሮ እግሩን ወደሚሄድበት አስረዝሞ ማጭድ እረስቶ እንደመጣ ለጓሚ በጁ እሳር ቅጠሉን እየጨበጠና እየሟጠጠ እየጓጠጠ እሾህም አይቀረው እንደሀር ጐፍላ እየጨባበጠ በደረቱ ሲሳብ ሲጋፍ ሲጐተት ተወራጁ ወንዝ ደረሰ።

ያ ወራጅ ውሀ ለዋህድ ጥሩም ይሁን ይደፍርስ አልታወቀውም ግና በጥማት ልሳኑ ታስሮ ነበርና ተጐንብሶ እንደገልዳ ጠጅና እንደገፈታማ ጠላ ለስም ያህል ተላይ ያሰፈፈውን አረንጓዴና ስልባቦት እፍ እፍ እያለ በትንፋሹ ገፋፋና የተቻለውን ያህል አንስቶ ጥማቱ እንዳለፈ “ተመስገን ጌታየ” አለና ተኹል ደንጊአ ላይ ቁጭ ብሎ የመሻገሪአውን መልካ ያይ ጀመረ።

ቢመለከት ሁሉም ጥልቅ መሰለው። ቋም ይሁን ጠሊቅ ይሁን ውሀው አልታወቅህ አለው። ዝም ብሎ እንዳይገባ ዋህድ የዋና ነገር አያውቅም ነበረና ፈራ። ይልቁንም ያ ወንዝ ፉአፉአቴ አልነበረውምና “ዝም ያለ ወራጅ ውሀ ሙሉ ነው” ሲሉት ሰምቶ ፈራ። “ምን ላድርግ” እያለ ገና በልቡ ሲአመናምን እንዳጋጣሚ እንደሱ ውሀ ጥም የተባሰች በቅሎ ከመደብር ችካሏን ነቅላ አምልጣ ከወንዙ ደረሰች። ዋህድ “አውሬን ይሆን” ብሎ ሲደናገጥ አፍንጫዋንና ከንፈሩአን ስታማታ በቅሎነቷን አውቆ ሲረጋጋ ያችው በቅሎ ገስግሳ ከውሀው እስተንቢአዋ ገብታ ተነክራ ተዚአ ውሀ ትግፍለት ጀመር። በዚህ ጊዜ ዋህድ በዚያች በቅሎ ምክኛት የውሀውን ግልብነት ቋምነቱን አወቀ አስረገጠና “ቶሎ በቅሎይቱ ጠጥታ የጠገበች እንደሆነ አትያዘኝም ታመልጠኛለች” ሲል ወደ በቅሎይቱ አንጣር አድርጎ ውሀውን በዘንጉ እየለካ ተሻገረና ተማዶው ደረሰ።

የዚያን ጊዜ በቅሎይቱ አንድ አፍታ ተዚያው ውሀ ግፋለት አንገቷን አቅንታ ጆሮዋን እያርገበገበች ለሁለተኛው ገና “ልበልን ልተው ይብቃኝን አይብቃኝ” ስትል ዋህድ ተሎ ብሎ “አንቺ አንቺ” እያለ እያባበለ ቀረበና ያዛት። እሷም ገራም ነበረች። ትራገጥ መስሎት አስቀድሞ በጁ ይዳስሳት ጀመር። በቅሎይቱ ግን የዋህድን መድከም አውቃ “ይረፍብኝ” ብላ ያዘነችለት መስላ ዝም አለችው። መገረሟን አስረገጠና ዋህድ ወደ ትልቅ ደንጊአ ስቦ አቀረበና ተቀመጠባት። ቀጥሎም ወደመጣችበት ወገን አቃንቶ “እንግዴህ እንዳወቅሽ ወደ ሰፈርሽ ውሰጅኝ” አለና አሳቡን በሷ ላይ ጣለው።

በቅሎይቱም ዋህድ የሚለው ሁሉ ነገር እንደገባት ሁሉ የመደብሩን መንገድ ይዛ ሳትነቃነቅ ይዛው ትጓዝ ጀመር። ብቻ አንዳንድ ጊዜ ለምለም እሣር ባየች ጊዜ ትቆም ትነቻችፍና እሷን የጠዳት ጊዜ እንደገና ተባልንጀሮቿ ለመደባለቅ መንገዱአን ትይዛለች። ዋህድ ግን ቀስ አርጎ እንዳይወድቅ ብቻ ጋማዋን ተመጨበጥ በቀር አይኰለኵላት “ሂጅ መጭ” አይላት እንዲያው እሷ እንዳለች ተዋት። ስለምን እሷ በፈቃዷ ነውና የተያዘችለት መጭ እያለ በግሩ መጐሳሰሙ ወረታዋን ማጥፋት መሰለው።

“አሁንስ ቢሆን የማን እንግዳ በተቀባዩ ቤት ገብቶ ያዝዛል” እያለ ያስብ ነበር። ያች የዋህ በቅሎ ግን ተሁሉም ሳትደርስ እያዘገመች ስትወስደውና ከሰፈሩ ሊደርሱ ጥቂት ሲቀራቸው ያችኑ በቅሎ ሲፈልጉ የነበሩ ጐረደማኖች ዱካ ሰምተው ሲሮጡ ደረሱ። በዚህ ጊዜ ዋህድ አለገንዘቡ በሰው በቅሎ መቀመጡን ያውቃልና ፈርቶ ተበቅሎይቱ ወረደና ለመሸሸግ አሰበ። ነገር ግን ጐረደማኖቹ በቅሎይቱን ከበው በመጫኛ ሲይዙ እሱም ከዚያው ተገኘና ተያዘ። እንዳያመልጥ እግሩ በጣመን ተሳስሮ ነበርና ቸገረው።

ጐረደማኖች ግን ተበቅሎይቱ አጠገብ ባገኙት ጊዜ እሷን ተችካል አውልቆ ሰርቆ ሊሄድ ሳለ ደረስንበት መስሏቸው “አንት ሌባ የታባትህ” እያሉ አስረው በየቆመጣቸው ይቸበችቡት ፍዳውን ያሳዩት ይሰድቡት ጀመር። ዋህድ ግን እባካችሁ አንድ ጊዜ ስሙኝ ሌባም አይደለሁ እያለ ቢጮህ ቢቀባጥር ማን ይስማው። ምላሹ አንት ሌባ አንት ቀጣፊ ስትሰርቅ ደርሰንብህ ሌባም አይደለሁ ትል ጀመር ብቻ ሆነ።

ከዚህማ ወዲአ እየገፋፉ ወደ መደብሩ አደረሱና ገሚሶቹ በቅሎይቱን በካስማ ሲአስሩ ገሚሶቹ ዋህድን የፊጥኝ ገለበጡና አሰሩ። ያን የመሰለ ቀንበጥ ለጋ ልጅ የፊጥኝ ተገልብጦ ምን ይቻል። መተንፈስም አቃተው። ትንፋሹም ባጭር ባጭሩ ሆነ ቅትት ቅትት የሚል። የዚያን ጊዜ ላየው ሰው ዋህድ እጅግ ያስለቅስ ነበር።

የፊጥኝ ባሏለበት ነገር ተገልብጦ እንደሚታረድ ፍየል እጅና እግሩን ተኮድኵዶ ተጋድሞ በቅሎዎች አንዳንድ እግራቸውን ብቻ በገመድ ታስረው ጥሬ ተዘርግፎላቸው ሲበሉ ዋህድ ተተጋደመበት እንደሆነ አየና “ምነው ባይሆን እንኳ እንደናንተ እግሬን ብቻ ባሰሩና እንደናንተ ትንፋሸን በሙሉ በተነፈስሁ” እያለ በበቅሎዎች ሳይቀር ይቀና ጀመር። መተንፈስ ግን የማይሆንለት ሁኖ ሊፈነዳ ሆነ። ያን የንጋት ኮከብ የመሰለ ዓይኑን እያንከዋለለ ዙሪአውን ሰው ቢፈቅድ ማን ይገላግለው ማን ያማልደው ማን ጥቂት እንኳ ገመዱን ያላላለት። በከንቱ ነው። መከራው ስቃዩ ተገድሉ ሲነበብ እንደሚሰማው እንደሰማዕታት ስቃይ ሆነ እንጂ ተዚያም አያንስ። ያ ወደል ወደል ነጋዴ ሁሉ በክርንም በጡጫም በርግጫም ሲተካክዝበት እንዳይነጋ የለምና ለዋህድ ነጋለት።

ሲነጋ ደግሞ ተኝቶ የነበር ነጋዴ ሁሉ እየተነሣ እየመጣ ያን በከንቱ የታማ ሌባ እንደቀረመት ፍሪዳ በዙሪአው ከቦ ሲአይ ፀሐይ ብልጭ አለችና ሌሊቱን ሁሉ በሾህና በጋሬጣ የተበላሸውን ገላውን በደም የተበከለ ጋቢውን ቁልቍለቱን ሲወጣ ሲወርድ የተገጣጠበውን ጕልበቱን ደረቱን ጀርባውን አዩና እርግጥ በሌባነቱ አቆሙት። “ተሌላም ስፍራ እንደዚሁ ሲሰርቅ ተገኝቶ ገርፈው ለቀውታል” ተባለ። ከነዚያው ሰዎች እኩሉም እንደታሰረ ላገሩ ሹም ለማቀበል ተመኘ። እኩሉም አስረን ተኛው ጋር እናጉዘው አለ። ዋህድ ግን ዓይኑን መክፈት እስቲአቅተው ድረስ ደክሞ መተንፈስ እንኳ አቅቶታል። እንኳን ቁሞ ከነሱ ጋር ይጓዝ። እውነትም የዚያን ጊዜ ገሚሱ ነጋዴ ለሹም እናስረክበው ወይ አስረን ተበቅሎ ጋራ እንንዳው እያለ ሲከራከር እኮሌቶቹ በግራቸው እየጐሳሰሙ ማን ትባላለህ ከወዴት መጣህ እያሉ ቢጠይቁት እንኳን መመለስ ይሆንለት ያን ያህል ሲረግጡትም ገላውን ስቅቅ አይለውም ሆነ።

እንደበድን ወዲህና ወዲአም ቢአገላብጡት ቢአንከባልሉት እንደሬሳ ሆነ። በዚህ ጊዜ ይበልጠው ሰው “ተዉ እንፍታና እንተወው የሞተ እንደሆነ ስበቡ በኛ ነው እዳ እንሆናለን አለ። ወዲህም ረፈደባቸውና ከብት ማዋዛት ተጀመረ። ወዲአውም ጫጫኑና ለሹሙ ማሳለፍ እረፈደና አላዳርሳቸው ብሎ ዋህድን ፈትተው ተዚአው እንደተጋደመ ትተውት ተጓዙ። ከመደበሩ ላይ አጋሰስ ታረከሰው ሣርና ከሱ በቀር ምንም አልቀረ። ከዚያው ላይ ያው ያልታደለ ዋህድ አለስንቅ አለውሀ አለዘመድ አለደጋፊ ወድቆ ቀረ። ሌሊቱን ሁሉ ውርጭና አመዳይ አድሮበት በዚአው ስፍራ ደረቅ ፀሐይ ተተክቶ ልብ ልቡን ግንባር ግንባሩን ያከስለው ጀመር። ተነሥቶ ወደ ጥላ እንዳይጠጋ በምን ጕልበቱ በምን አቅሙ።

ቀን ተሌት መንገድ መቶት ቀጥሎም የጐረደማን ሁሉ እርግጫው ጥፊው ጡጫው መንዶው ጐመዱ ግፊው ስድቡ ከዚያም ወዲአ እስራቱ እሄ ሁሉ መከራ ወርዶበት እህል ተቀመሰ ሁለት ቀኑ ሁኖ ተዚህ ሁሉ በኋላ እንደምን መንቀሳቀስ ይቻለው እንዲአው ዝም ብሎ ፀሐይ እያቆረናው ውሀ ጥማት እያከረረው በሞቱ ቆርጦ ተዘረረ።

አትሙት ያለው ሰው መቸም አለቀኑ አይሞትምና እንዳጋጣሚ ሁሉ ኩበት ለቃሚ አንዲት ባልቴት ተሩቅ ተጋድሞ አየችው። ተመጀመሪያው ነጋዴ ተመደብር የረሳው እቃ መሰላት። እያደረች ስትቀርብ ስትቀርብ የሰው አካል መሰላት። በጥፍሩአ ቁማ ስታስተውል ጊዜ በሩቁ የተጋደመ እሬሣ መሰላትና መቅረቡን ፈራች። ወደኋላዋም እንዳትመለስ እርግጡን ነገሩን ሳታይ መሄዷን ጠላች። በዚህ ጊዜ ስትፈር ስትቸር ቀስ እያለች እያጠቀሰች ትቀርብ ጀመር። ምንም አትኩራ ብታይ ግን ሲንቀሳቀስ አላየው አለችና እሬሳ ነው ብላ ጠረጠረች። ከዚህ ወዲአ ግን ያደረ የዋለ ሬሳ እንደሆን ብላ ፈርታ አፍንጫዋንና አፉአን በጨርቋ አፍና ይዛ በጣም እየቀረበች

“ምን ሰው ነህ ምን የሆንህ ሰው ነህ ኧረ”

እያለች ብትጠራው አይናገር አይጋገር ዝም ብሎ አየችው። እሷ ግን “ድንገት የማውቀው ሰው ሙቶ እንደሆነ” ብላ ለማወቅ ቀረበችና ባየች ጊዜ የዋህድ ዓይን ጥቂት ገርበብ ብሎ ነበርና “አይዞሽ ገና ነብሴ አሎጣችምና ቀርበሽ ብሶቴን እይኝ። ቢቻልሽ እገዢኝ” የሚል መስሎ ታያትና ጥቂት መንቀሳቀሱን ባየች ጊዜ ቀስ ብላ

“ምን ሁነሀል ወንድሜ?” አለችው።

እንዳልመለሰላት ባየች ጊዜ ደረቷን እየደቀደቀች እያለቀሰች ስትሮጥ ሄደችና ተቤቷ ባንድ እጁአ ወተት ባንድ እጁአ ውሀ ያዘችና ያች ደግ ባልቴት ደረሰች። የወተቱን ቋጫ አኖረችና ባንድ እጇ አንገቱን ቀና አድርጋ ከደረቷ ላይ አስጠግታ ውሀውን “ጕረሮህን እስቲ አርጥበው ልጀ” አለችና ተከንፈሩ ለገተችለት።

ዋህድም በዚያ ውሀ ከንፈሩን ቢነካክር እንጂ ለጊዜው መሳቡ አልሆነለትም። የተሰነጣጠቀው ከንፈሩ እንደራሰለት አይታ የቋጫውን ወተት ለገተችለት። ወተቱን አንድ ሁለት ጊዜ ጕረጉጭ እንዳደረገ ዓይኑን መግለጥና እንደልቡ መተንፈስ ጀመረ። ያች ደግ ሴት ነብሱ እንደገባለት አወቀችና የኩበት መልቀሚአ ያመጣችውን እንቅብ ደፍታ አንተራሰችውና እራቅ ብላ ከፍ ታለ ዲብ ላይ ወጥታ በቅርብ ጠምዶ ሲአርስ የነበረውን ባሏን ጠርታ

“ወዲህ ና የምታግዘኝ ሥራ አለ” አለችው።

ባሉአም ጥማዱን አቁሞ ሲሮጥ ደረሰ። ነገሩ ምንድር ነው ብሎ እስቲጠይቃትም አላቆየችው ብቻ

“እባክህ እሄን ጐበዝ ተጋግዘን እንውሰድና ተቤታችን እናስታመው” አለችው።

እሱም እሱአም እየተጋገዙ ወስደው ተገዛ አልጋቸው አስተኙና እንደናትና እንዳባት ያማረውን ነገር ሁሉ ሳያሳጡ እነሱ ከመሬት እየተኙ አስታመው አዳኑት። ዋህድም የነዚህን ባልና ምሽት ደግነትና የጐረደማኖቹን ጨካኝነት እያመዛዘነ በዚህ ዓለም ስንትስ ክፉ ስንትስ በጎ ሰው አለበት እያለ ለብቻው ተደመመና

“እግዚአብሔር ካሳችሁን አያስቀርባችሁ ተምስጋና በቀር እኔ የማደርግላችሁ ነገር የለኝም። አሁንም እሄው ጕልበቴ በናንተ ቼርነት ጠነከረልኝ ልሂድ” አላቸው።

እነሱም ስንቁን ሰንቀው መንገዱን አሳይተው ሸኝተው ሲጨርሱ እንዲህ ብለው መከሩት።

“ተዛሬ በፊት ያገኘህን መከራ አትርሳ ሰው ክፉ ነው ለንግዴሁ ተጠንቀቅ ብቻህን አትሂድ። ለኛ አንድ ልጅ በቁሙ በወርዱ አንድ ልጅ ብቻ ነበረነ። እሄኑን ልዣችነን አንድ ቀን ተመንገድ ብቻውን አግኝተውት እስላሞች ነጋዴዎች አፍነው ይዘው ሸጡት። እኛም እሄው ደጋፊ ጧሪ ወራሽ ቆራሽ አጥተን ቀረነ። አንተም ገና ያልባለቅህ ልዥ በሰው እጅ እንዳትወድቅና እንዳትሸጥ ተጠንቀቅ” ብለው ተሰነባበቱ።

ዋህድም ከዚአው ላይ ሲሰነባበት የሁለቱንም ስም የተሸጠውን ልጃቸውን ስም ያገራቸውንም ስም አስተውሎ ጠይቆ በቃሉ አጥንቶ ይጓዝ ጀመር።

ሲጓዝ ሲጓዝ ተመሸበት ሲአድር ሲሄድ ሲሄድ ተመሸበት ሲአድር ነገር ግን ዋህድ የሚደርስበትን ስፍራ የሚሄድበትን አገር ቈላም ይሁን ደጋም ይሁን አያውቅም ነበር። ብቻ የነጋዴ ወሬ እየጠየቀ በዚህ አለፈ ከዚህ ሰፈረ ሲሉት ያን ያሉትን መንገድ ይዞ መጓዝ ነው። እንዲህ እንዲህ ሲል ሳያውቀው ያገሩን ደንበር ዘሎ የሚፈልገውን ያን ሀብታም ነጋዴ ሳያገኝ ተሰው አገር ገባ።

ሰውን አስቀድሞ ባየ ጊዜ ቋንቋውም ልብሱም ስራቱም ምኑም ተለየበት። ዋህድ መጨነቅ ጀመረ። ወደ ኋላውም እንዳይመለስ እንዴት ብሎ። እግሩ እንደመራው ሲጓዝ ኑሮ የመጣበትን ስፍራ ቢአይም አገር ምድሩ ዞረበት። የፀሐዩ መግቢአና መውጫ አንድ ሆነበት። በዚህ ቅጡ ጠፍቶት ሲጨነቅ ምድር መሸበትና በቁሜ አውሬ ሲበላኝ ባይሆን ሰው ይልቅ እንዳደረገ ያርገኝ አለና ተመንገዱ ዳር ታለው ተማንላቸውም ቤት ሄደና እባካችሁ አሳድሩኝ አለና ለመነ። ባለቤቶችም እንደ ብርቅ ከበው እየሳቁ ያዩት ጀመር። ዋህድ የተናገረው ነገር አልገባቸውም። ነገር ግን በመላ አሳድሩኝ ማለቱን አወቁና ደስ ብሏቸው በግራና በቀኝ ሁነው ከሩቅ ዘመቻ እንደተመለሰ ዘመዳቸው እጁን ይዘው እየደጋገፉ ከቤታቸው አገቡት። ምግቡንም አሳመሩና ከስቶ እንዳያድርና ዋጋ እንዳያፋርስባቸው አበሉት አጠጡት።

ዋህድን የመሰለው የደግነትና የግዚአብሔርን እንግዳ ለማክበር ለማስተናገድ መስሎት ይመርቃቸው ጀመረ። እነሱ ግን ወዲአው በልቶ እንደጨረሰ ያን በጨለማ ሲሄድ ያደረ ለት የተላላጠውንና ከነጋዴ መደበር የተደበደበውን ሰውነቱን ቆስሎ ሽሮ ሲአዩ ጊዜ ዙሪአውን ከበው እየደሳሰሱ ያስተውሉ ጀመር። ድሮ እነሱ ዋጋ ያዋርድብነን አያዋርድብነ እያሉ ለነገው ገብያ ማሰናዳታቸው ነበር። ዋህድ ግን ያን ሁሉ አላወቀ በቅን ልቦናው የዳነውን ቍስሉን ድፍጥጥ ድፍጥጥ እያደረጉ እያዩ ሲነጋገሩ ሲአያቸው ጊዜ ያዘኑለት እየመሰለው አሁንስ ድኛለሁ አያመኝም ይላቸዋል። እነሱ ግን የሚለውን አይሰሙ አያውቁ ዝም ብለው የነገውን ገቢአቸውን ምን ያህል ብለን እንሽጠው እያሉ ያሰናዳሉ።

አስተኝተው እንዳይሾልክና እንዳይጠፋቸው ሲጠብቁ አሳደሩና እጅግ ማለዳ ተነስተው ገንፎ አገንፍተው ዋህድ የሚጣፍጥ እንቅልፍ ከተኛበት ቀሰቀሱና ያበሉት ጀመር። በልቶ እንደጠገበ ወዲአው ሁለንተናውን በቅልጥም ያሻሹት ገቡ። ዋህድ ግን ምንም ቢሆን የጌታ ልጅ ነበርና ባይሆን እንኳ በሰንደል ሀጥር የተጣፈጠ ቅቤ ነው እንጂ ሰው እንዳሮጌ መጫኛና እንደገረረ ጀንዲ በቅልጥምና በሞራ ሲጨማለቅ አይቶ አያውቅም። ስለዚህ “አይሆንም አታስነኩኝ” እያለ ተናገረ። እነሱም ምንም ቋንቋውን ባያውቁ ባኳኋኑ ባተያዩ መጠየፉንና አለመውደዱን አውቀውበታል። ነገር ግን አወዛዝተውና ሆዱን በገንፎ ነትረው ለገዡ ሲያሳዩት ብዙ ገንዘብ እንዲአስነችፋቸው ያውቃሉና እያደናቆሩ ምንም ብል በዚአ በሚገማ ስብ ሁለንተናውን በካከሉት።

ዋህድ ግን የማይተውት ሲሆን ባየ ጊዜ ተረታና ዝም አላቸው። ደግሞም የመሰለው ጣመኑ እንዲለቀውና ያ የተገጣጠበው በውል እንዲድን ብለው ለሱ ደግ ውለታ መዋላቸው መስሎታል። እየጊዜው ወይ ግሩም እንዴት የግዚአብሔር እንግዳ የተወደደበት አገር ነው እያለ አገር ይመርቃል። ወይ አለመተዋወቅ።

እነዚያው ያሳደሩት ሰዎች ወደ ደረቅ እረፋዱ ሲሆን ዋህድን ባይን ጥቅሻ ተነስ ተከተለነ አሉትና ተጣጥቀው ወጡ። እሱም እንደ መልካም ዙረት እሽ ብሎ በመካከላቸው አድርገውት ሲሄዱ ሲሄዱ ካንድ ትልቅ መንደር ደረሱ። ያ መንደር በትልቅ እርድ እንደ ምሽግ ተከልሏል። በዚያ እርድ ውስጥ ትልቅ የደንጊአ ቅጥር ተክቦበታል። በዚያ እድሞ ላይ አጋም እሾህና የግራር እሾህ ሰው እንዳይዘለው ተመስጎበታል። ከዚያ መካከል ትልልቅ ሰቀላ ቤትና ሁለት ትልልቅ ቤተንጉሥ አዳራሽ ተገጥግጦበታል። የዚያ ቅጥር በሩ ሁለት ብቻ ነው። ከሁለቱ በር አንዱ ጠባብ ነው። አንደኛው ግን በፈረስ ተዛንቶ ለመግባት የተመቸ ነው። ከዚያው ካውራው በር አንድ ጥብልያኮስን የመሰለ ጥቁር ሰው ደረቱ በክንድ የሚሰፈር የመሰለ ቁመቱ አምድ የመሰለ ዓይኑ እንሶስላ የሞቀ የመሰለ አፍንጫው መርግ የተንከባለለበት የመሰለ የመዳብና የቈርቆሮ አንባሩን የዘሆን መዳፍ በመሰለ ክንዱ ደርድሮ ባራት ማዝን የተሳለ ጉዶውን የመስከረም ዘተር ዱባ በመሰለ በራቁት ሆዱ ላይ አሸንጦ በቀኝ እጁ ጐመዱን አጠንክሮ ይዞ ያልተፈቀደለትን ሰው ለመከልከለ ተገትሮ ቁሞ ነበር። እሄን እያየ ዋህድ ያገሩ ገዥ ያለበት ይሆናል እያለ ሲአስብ እነዚያ ይዘውት የመጡ ሰዎች ለባለቤቱ ልከው ኑረው ግቡ ተባሉ። ዋህድን በመካከል አድርገው ተቅጥሩ እንደገቡ በዚያም በዚያም እንደሱ የሚሸጡ የመጡትን የሚአስለቅስም የሚተክዝም ሰው ነበረባቸውና በሰው እየተከበቡ እንደሱ ሲገቡ ዋህድ አየ።

ከዚህ ወዲአ ግን ሰውነቱ ጠረጠረበት። ያ ሁሉ መከብከቡ ለቅንነት አለመሆኑን አወቀው። ነገር ግን መጨረሻውን ለማየት ዝም ብሎ ይከተል ጀመር። መሆንማ ነገሩንስ ቢአውቅ ብቻውን ተማያውቀው ሰዎች መሀል ሁኖ ምን ሊአደርግ ፣  ቋንቋቸውን እንኳ አያውቅ። እንደ ፋሲካ በግ ዝም ብሎ ባይኑ መቀላወጥ ብቻ ሆነ። ያው ትልቅ ቅጥር ያው ሁሉ ምሽግ ያው ሁሉ አጋም እሾህ ያ ሁሉ ጥንካሬ ያንድ የትልቅ የባሪአ ነጋዴ ቤት ኑሮ ያ እየተያዘ የሚመጣው ባሪአ እየዘለለ በሌትም ይሁን በቀን እንዳይጠፋና እንዳያመልጥ ኑሮአል።

ያ ዋናው የባርያ ነጋዴ ታዳራሹ ወጣና ለመሸጥ ከተሰበሰበው ሰው ዋህድም ታለበት መካከል ሆነና ተመካከሉ እየዞረ ያይ ዋጋውንም ይጠይቅ ጀመር። እንዲህ እንዲህ ሲል ተዋህድ ደረሰ። እንደ መልካም ወጌሳ እያገላበጠ ክንዱንም እግሩንም እንደ ልጅ ጥርስ እያነቃነቀ ያይ ጀመር። ካመጡቱ ሰዎች ጋር የዋጋውን ነገር ጨረሰና ብር ቆጥሮ ሲሰጥ ሲቀባበሉ እሱው ዋህድ ራሱ እንደ እማኝ ሁኖ ሲአስተውል ዋለና እንግዴህ መሸጡን ባርያነቱን አወቀ። እነዚያ የግዜር እንግዳ አክባሪዎችም ወርቅና ብራቸውን በዋህድ ጫንቃ ያፈሩትን እያንሆጫሆጩ ወደ ቤታቸው ተመለሱ። ዋህድም ካዲሱ ጌታው ቀረ።

ይቀጥላል …

አፈወርቅ ገብረየሱስ

1900 ዓ.ም

“ጦር አውርድ”

ከበዕውቀቱ ሥዩም

.

[በደራሲው መልካም ፈቃድ ለአንድምታ የቀረበ]

.

.

… ከዘመናት ባንዱ ዘመን የሀበሻ መዲና በነበረችው አክሱም በጐረቤቶቿ በኑብያና በየመን ሰላም ነገሠ … ይልቁንም በአክሱም ብልፅግና ሰፈነ፤ ሁሉም እንጀራና ወይን ጠገበ።

ከጥቂት ዓመታት በኋላ ከተመሰገኑት ያክሱም ሊቃውንት አንዱ ንጉሡ በተገኙበት ጉባኤ ‘ልቦናዬ ያሳየኝን ልናገር’ አሉ።

ተፈቀደላቸው።

“ግርማዊ ጃንሆይ” አሉ ባማረ ድምፃቸው … “ግርማዊ ጃንሆይ አክሱም የምትገኝበት ሁኔታ ለረጋው ሕሊናየ ሥጋት ፈጥሮብኛል፤ ይሄ ሥጋት ደግሞ ቀስ በቀስ ወደ ወገኖቼ መጋባቱ አይቀርም።”

“ምንድን ነው የሥጋትህ ምንጭ?” አሉ ንጉሡ።

ሊቁ ማብራራት ጀመሩ።

“እንደምናየው በመንግሥታችን ሰላም አለቅጥ ሰፍኗል … የባሩድ መዓዛ ከሸተተን ብዙ ዘመን ሆነን … የሽለላ የፉከራ ዜማዎቻችን ተዘነጉ። እረኞቻችንን ስሟቸው … በዜማዎቻቸው ውስጥ የብልግናና የፍቅር እንጂ የጉብዝናና የጀግንነት ስንኝ አይገኝም። ጋሻዎቻችን በተሰቀሉበት ድር አደራባቸው … ጦሮቻችን ዶልዱመዋል … ሀኔዎቻችን ዛጉ … ነጋሪቶቻችን ዳዋ ዋጣቸው … ሰላም ልማዶቻችንና ትውፊታችንን አጠፋብን። ሕንፃ ያለ ጡብ ያለ ጣሪያ ሕንፃ እንደማይሆን እኛም ያለ ነውጣችን ያለ ሽለላችን ያለ ድላችን እና ያለ ሽንፈታችን እኛ አይደለንም።

“ግርማዊነትዎ እንደሚያውቁት አንበሳ ከሚዳቋ ጋር ተኝቶ ማየት ለጊዜው የሚያስደስት ትዕይንት ሊሆን ይችላል። ከጥቂት ጊዜ በኋላ ግን ይሰለቻል። የሁሉም ዓይን አንበሳው ሚዳቆዋን ሲያሳድዳት … ሰብሮም ሲገነጣጥላት ለማየት ይናፍቃል።

“ጃንሆይ … ‘እርግቦች በሰገነቶቻችን ላይ ሰፍረዋል፤ የዘንባባ ዛፎች በጓሮአችን በቅለዋል’ ብለው የሚያዘናጉትን አይስሟቸው! … ብርቱ መንግሥት ከርግቦች ላባ ፍላፃ ያበጃል … ከዘንባባዎች ዝንጣፊ የጦር ሶማያ ይሰራል።

“ለራሳችን ብርቱዎች ነን ብለን እንጃጃላለን … ካልታገሉ ሀቅንም ማወቅ አይቻልም። ጐረቤቶቻችን ከፈገግታቸው ባሻገር ምን እያሴሩ እንደሆኑ አናውቅም። የጐረቤቶቻችን በር ተዘግቷል … በዚህ ምክንያት በእልፍኛቸው ውስጥ ምን እየተሰራ እንደሆነ አናውቅም … የጐረቤቶቻችንን ልክ አለማወቅ በቤታችን ላይ ሥጋት እንዲያንዣብብ አድርጓል።

“ጃንሆይ! የምንኖረው ፈተና በሌለበት ዘመን ነው። ፈተና የሌለበት ዘመን የተፈጥሮን ሕግ ያዛባል። እስቲ ጐረምሶቻችንን እይዋቸው! … እንደ ሴት ዳሌና ጡት ማብቀል ጀምረዋል … በምትኩ ፂማቸውን ካገጫቸውና ከከንፈራቸው ጠርዝ አርግፈዋል … መዳፎቻቸው ከሐር ጨርቅ ይለሰልሳሉ … እግራቸውን ዘርግተው የባልቴት ተረት በመተርተር ጊዜያቸውን ያጠፋሉ … የደም ቀለም አያውቁም!

“አያቶቻችን ፍላፃ የወጠሩባቸው ደጋኖች የሴት ልጆቻችን የጥጥ መንደፊያ ሆኑ … ስለዚህ የምንለብሰው ሸማ በውርደት አድፏል። ይሄን እድፍ ከደም በቀር የሚያነፃው ምን አለ?”

ንጉሡ ከመኳንንቱ ጋር ይሄን አድምጠው፣ “ታዲያ ምን ይሻላል?” አሉ።

“ኑብያዎችን ለምን አንወጋም?” አሉ ሊቁ።

“ኑብያዎች ምን አደረጉን?”

“ሁለታችንን በሚለየው ድንበር ላይ ዋርካ ተክለዋል!”

“እና ቢተክሉስ?”

“ዋርካዎች እየሰፉ በመጡ ቁጥር የኛን መሬት መውሰዳቸው አይቀርም!”

“እና ምን ይሻላል?”

“እናቅምሳቸው!” አሉ ሊቁ።

“እንበላቸው!” አሉ መኳንንት።

“በሏቸው” አሉ ንጉሡ።

***

ሁኔታዎች ተቀያየሩ።

ሴቶች ቆሎ በማመስ ጭብጦ በማሰናዳት ተጠመዱ። ወንዶች ኢላማ ልምምዱን አጣደፉት። አሮጌ ጋሻዎች ከተሰቀሉበት ወረዱ። ደጋኖች ተወለወሉ። ፍላፃዎች ተሳሉ። የጐበዞች አረማመድ ተለወጠ። የእረኞች የፍቅር ዘፈን አንደበታቸው ላይ ሟሟ።

የደም ቃና ያላቸው ዜማዎች መስኩን ዱሩን ጋራውን ሞሉት። የአክሱም ባንዲራ ከእንቅልፏ ተቀሰቀሰች።

***

ጥቂት ወራት አለፈ።

ከወደ ኑብያ ግድም ደብዳቤ መጣ።

“ዛቲጦማርዘተፈነወትኀበንጉሠአክሱም …

… የየመንሊቃውንትአንድመረጃነገሩን … እናንተ አክሱሞች በኛ ላይ ሠራዊት ልታዘምቱ እንደተሰናዳችሁ ሰምተን አዝነናል። ይሁን እንጂ የጠባችን ምክንያት በድንበሮቻችን ላይ የተተከሉት የዋርካ ዛፎች መሆናቸውን በማወቃችን ለሰላም የሚበጀውን አድርገናል። ከዛሬ ጀምሮ ዋርካዎች እንዲቆረጡ ትእዛዝ አስተላልፈናል … ይቅርታ አድርጉልን!”

የሚታይ ማህተም

ደብዳቤው ከደረሳቸው በኋላ ንጉሡ ሊቁን አስጠሩ።

“ምን ይሻለናል? ኑብያዎች ሳንወጋቸው ዋርካዎችን ቆረጡ! እንግዲህ ምን ሰበብ እንፈጥራለን?” አሉ በቅሬታ።

“ግርማዊ ሆይ!” አሉ ሊቁ “የሰማነው ዜና በእውነቱ የሚያስቆጣ ነው። እንደሚያውቁት ሠራዊት ለማደራጀት ብዙ ገንዘብ ብዙ ጉልበት ብዙ ጊዜ ፈጅተናል። ጐበዞቻችንን ከሙያቸው አፈናቅለን አስታጥቀናቸዋል። ሴቶቻችን ቡሃቃቸውን አሟጠው ስንቅ ሰርተዋል። ይሄ ሁሉ ያለ አንዳች ተግባር ብላሽ መሆን የለበትም ጃንሆይ!” አሉ በመማፀን ድምፅ።

“ታድያ ምን አድርግ ነው የምትለኝ?”

“የዘመቻችንን እቅድ ሰልሎ ለኑብያዎች የነገራቸው የየመን መንግሥት ነው።”

“እናስ?”

“በዚህ ምክንያት የመኖች የኛን ሉዐላዊነት ደፍረዋል። ስለዚህ ለምን ዘመቻውን ወደ የመን አናዛውረውም?”

አማራጭ አልተገኘም።

በማግስቱ አዋጅ ተነገረ፤

“ጠላታችን ወደሆነው ወደ የመን ሀገር ዝመቱ። በዚያ ሕያው የሆነውን ሁሉ ፍጁ! … ከተሞቻቸውንም ወደ ፍርስራሽ ለውጡ! …” 

.

በዕውቀቱ ሥዩም

.

(በደራሲው መልካም ፈቃድ ለአንድምታ የቀረበ)

.

[ምንጭ] – “በራሪቅጠሎች”። 1996 ዓ.ም። ገጽ 76-81።

“የትና የት?”

ከከበደች ተክለአብ

.

[በደራሲዋ መልካም ፈቃድ ለአንድምታ የቀረበ]

.

.

የትና የት ምኞቴማ

ምኞቴማ የትና የት

የፍላጐቴ ምጥቀት

እንደ መንኰራኩር መጥቆ

ሕዋውን እየዳሰሰ

ግድቡን እያፈረሰ

ተራራን እያፈለሰ

ይብላኝ እንጂ ለአካሌ

ሕሊናዬስ ገሠገሠ

የወዲያኛውን ዓለም

በመዳፎቹ ዳሰሰ።

.

በመዋዕለ እንስሳት

እንደ ኢምንቶች ካኖረው

ማስተዋሉን ዝቅ አድርጎ

ከአራዊት ከደመረው

የሕይወት ክፋይ እንዳይደለ

ከሕይወት ጣዕም የለየው

ጣፋጭ ፍሳሹን አቅርሮ

መራራ አተላ ከጋተው

የሰው አምሳል ሰው እንዳይሆን

ከሰዎች ዓለም ገፍቶ

በደመ ነፍስ ከሚጓዘው

የቦዘ አካል ተለይቶ

ከነባራዊው ሁኔታ

ሕሊናዬ የሸሸበት

የትየለሌ ርቀቱ!

የትና የት! የትና የት!

.

ምኞቴማ የትና የት

ሰው ሊያደርገኝ የቃጣበት

የጠወለገው የተስፋ ዕፅ

በምኞት ካቆጠቆጠ

የተጣለው መጋረጃ

በተስፋ ከተገለጠ

የትና የት! የትና የት!

አካሌ ተወሰነ እንጂ

በነባራዊው ሒደት!!

.

ከበደች ተክለአብ

1977 ዓ.ም

ሐዋይ የእስረኞች ካምፕ፣ ሶማሊያ

.

(በደራሲዋ መልካም ፈቃድ ለአንድምታ የቀረበ)

.

[ምንጭ] – “የትነው?”። 1983 ዓ.ም። ገጽ 57-58።

“ሳታመኻኝ ብላኝ”

ብላቴን ጌታ ማኅተመ ሥላሴ ወልደመስቀል

.

.

አያ ዥቦ ልጁ ሞተበትና ለነ እንኮዬ አህዩት “ልጄ ሞቷልና አላቅሱኝ” ሲል መርዶ ነጋሪ ላከ።

ተረጅዎቹም “እንግዲህ ሰምተን ብንቀር ይጣላናል ብንሄድም ይበላናል። እንዴት ብናደርግ ይሻላል?” በማለት ምክር ዠመሩ። ነገር ግን “ቀርተን ከሚጣላን ሄደን ቢበላን ይሻላል” ብለው ተነስተው ልብሳቸውን አሸራርጠው ሄዱ።

ከለቅሶውም ቦታ እንደ ደረሱ አንደኛዋ ብድግ አለችና፣

“ምን አጥንት ቢሆን ይሰብራል ጥርስዎ

ምን ጨለማ ቢሆን እሾኽ አይወጋዎ

ምን ጥቍር ቢበሉ ነጭ ነው ኩስዎ

ያንን ጐራ ዞሮ ይሰማል ድምጥዎ

አሁን የርስዎን ልጅ ምን አገኘብዎ?” እያለች ሙሾ ታወርድ ዠመር።

እሱ ደግሞ ቀበል አለና፣

“አንችስ ደግ ብለሻል መልካም አልቅሰሻል

ይህ ሁሉ አዘንተኛ ምን ይብላ ብለሻል?” ሲል መለሰ።

እንዳልማራቸው ባወቁ ጊዜ እንግዲህ አለቀቀንም ምን ማድረግ ይሻለናል ብለው እነ እንኮዬ አህዩት ምክር ዠመሩ። አንዲት እናቷ የሞተችባት ውርንጭላ ከነርሱ ጋር ነበረችና ይህችን እንስጥና እንገላገል ብለው ሲነጋገሩ ግልገሏ አህያ ሰምታ፣

“ምነው እኔ ውርንጫ

ማ ይዞኝ በሩጫ” ብላ ተነስታ እልም አለች።

ከዚህ በኋላ ጭንቅ ያዛቸውና መቼስ ምን ይደረግ ለንቦጫችንን ሰጥተነው እንሂድ ብለው ተማከሩ። ወዲያው በል እንግዲህ የላይ የላይ ለንቦጫችንን ውሰድ አሉት። እሱም እንዳመለከቱት ለንጨጭ ለንጨጫቸውን ገነጣጠለና ለቀቃቸው።

በሦስተኛው ቀን ደግሞ እስቲ ዛሬ ሣልስቱ ነውና እመቃብሩ ላይ ደርሰን አያ ዥቦን ጠይቀን እንምጣ ብለው ቢሄዱ አያ ዥቦ ቀድሞ ከመቃብሩ ላይ ሲያለቅስ ደረሱ።

አያ ዥቦም ድዳቸውን ገልፍጠው ባየ ጊዜ፣

“ለካ የኔ ሐዘን ለናንተ ሰርግና ምላሽ ሆኖላችኋልና የኔ ልጅ ትላንትና ሞቶ ዛሬ እናንተ እየተሳሳቃችሁ የመጣችሁት በምን ምክንያት ነው?” ብሎ ተቆጣና ለወገኖቹ “ኧረ በሉ አንድ አንድዋን እየዘረጠጣችሁ ጣሉልኝ” አላቸው።

ከዚህ በኋላ የዥብ ወገን ያህያን ልጅ እየገነጣጠለ ጣለ ይባላል።

“አያ ዥቦ ሳታመኻኝ ብላኝ”

.

ብላቴን ጌታ ማኅተመ ሥላሴ ወልደመስቀል

.

[ምንጭ] – “እንቅልፍ ለምኔ”። 1952 ዓ.ም። ገጽ 43-44።

 

“ግማሽ 1/2”

በሌሊሳ ግርማ

.

[በደራሲውመልካምፈቃድለአንድምታየቀረበ]

.

.

በአራቱም መአዘን ግንቡ ላይ ዓይኑ ስንጥቅ ፈልጎ ያገኘው በአንዱ በኩል ብቻ ነው። ስንጥቁ በግድግዳ ጠርዝ ላይ ቢሆን ኖሮ ቤቱ ውስጥ ያለውን ነገር ለማየት በቀለለው ነበር። ግን አልሆነም። አልተመቸም። ስለዚህም በአንደኛው ግድግዳ ላይ በተገኘው ትንሽ ሽንቁር ወደ ውስጥ ተመለከተ። የሚታየውን ለማየት።

ዓይኑ ያረፈበት ነገር ሁሉ ግማሹ ብቻ ነበር የሚታየው። የአልጋው ግራ ግማሽ፤ የሶፋው ጀርባ ግማሽ፤ የሚስትየው ግማሽ እግር – ትከሻ፣ በግማሽ እጅ የሚበጠረው የሚስትየው ፀጉር፣ ግማሽ ግድግዳው ላይ የተሰቀለው የሕንድ ማርያም ስዕል ግማሽ። እማይንቀሳቀሱት ህይወት አልባ የሆኑት ነገሮች በሙሉ በስንጥቁ ዓይን ሲታዩ ዘላለም ግማሽ ሆነው እንደቀሩ ግልፅ ነው። ሙሉ እንዲሆኑ የግድግዳው ስንጥቅ ዓይን ወይ መስፋት አለበት አለበለዚያ ሌላ የተመቸ ቦታ ላይ ሄዶ መሰንጠቅ አለበት።

ለነገሩማ ከቤቱ ውጭ ሆኖ የሚያየው ዓይንም ከሁለት ዓይኑ በግማሽ ነበር እያየ የነበረው። የሚታየው አለም ግማሽ ጎዶሎ ሆኖት ተንከራተተ። ግድግዳ ላይ ያለው ስንጥቅ፣ የኔን ጽናት ይስጥህ ብሎ የመከረው መሰለውና ዓይኑ ለጽናት ልክ ሰውነት ክብደቱን ከአንዱ እግር ወደ ሌላው አስተላልፎ እንደሚያርፈው፤ አይኑም ከአንዱ አይን ወደ ሌላው ትዕግስቱን አቀያይሮ፣ እንደገና በሽንቁሩ ውስጥ አሳልፎ ወደ ቤቱ ውስጥ ማየቱን ቀጠለ። ሽንቁሩ ግን የሚያሳርፈውም ክብደት የሚቀያይረው ዓይን ስለሌለው፣ እንደ አሳ አይን ሁሌ በማይዘጋ ብሌኑ ውስጥ ሌላ ዓይን ሲሰልልበት ያለ ተቃውሞ ተባበረ።

በዛ ሁሉ ነገር ግማሽ በሆነበት ክፍል ውስጥ፣ አንድ የሆነች ነገር እየቦረቀች በግማሹ አልጋ፣ በግማሽ ሶፋ እና በግማሽ ሚስት መሀል ገብታ ሙሉ ስትሆን፣ በዚህ ሙሉ ነገር ደስታ ሙሉነቷን ለማድነቅ ዓይኑን የተቻለውን ያህል ከፈተ። ግን ዓይን ብቻ ስለሆነ ቤቱ ውስጥ የሚካሄደውን ነገር መስማት አይችልም ነበር። የግድግዳውም ሽንቁር በዚህ ረገድ ሊተባበረው አልቻለም። ወይንም አልፈለገም።

ልጅቷ እናቷን የሆነ ነገር እያለቻት ነበር። ትንሽ ቆይቶ እናትየው በግማሽ እጇ ስታበጥረው የነበረውን ግማሽ ፀጉሯን ማበጠሪያውን እላዩ ላይ ትታ፣ ሌባ ጣቷን እጇ ላይ እያውለበለበች ቆይታ መልሳ ግማሽ ሶፋ ላይ ፀጉሯን ነስንሳ ማበጠር ቀጠለች።

የልጅቷ ፊት ላይ የተሳለው ፈገግታ በድንገት ተሰርዞ፣ መጀመሪያ እንደ ነጭ ገጽ ባዶ ሲሆን፤ ቆይቶ ደግሞ ሁለት ወይ ሶስት ቀን ለመሙላት እንደ ቀራት ትንሽ ጨረቃ ሞለል፣ ረዘም ሲል ሽንቁሩም ዓይኑም ታዘቡ። ልጅቷ ለጥቂት ሰከንዶች ቆማ ግድግዳ ግድግዳውን ሽንቁር ሽንቁሩን ስታይ ቆይታ፣ ድንገት ዞራ እየቦረቀች ወደ መጣችበት አቅጣጫ ተመልሳ ተሰወረች፣ መጀመሪያ ግማሽ ሆና ከዛ እሩብ … ከዛ ምንም።

ሚሚ በተሰወረችበት ቦታ ላይ ተጋርዶ የነበረ አዲስ ነገር ተተካበት። ግማሽ የመጽሐፍ መደርደሪያ ሼልፍ። ሼልፉ ግማሽ ይሁን እንጂ መጻሕፍቶቹ ሙሉ ሆነው ለዓይኑ ታዩት። ከዛ ርቀት አርእስታቸውን ማንበብ ባይችልም እንደ መጠጥ ጠርሙሶች የስካር መጠናቸውን፤ የአልኮል ይዞታቸውን ዓይኑ ያውቀዋል። አጣጥሟቸዋል። ሰክሮባቸዋል። እንደ ጣዕማቸው፣ እንደ ይዘታቸው፣ እንደ ጥንካሬአቸው ሙሉ የሆኑት ሙሉ ሆነው ባይታዩት እንኳን ሙሉነታቸው ይሰማዋል፤ ግማሽ የሆኑት ግማሽ፤ ግማሽ ሆነው ያልታዩት ደግሞ ጠፍተዋል። ዓይኑ ቀዳዳውን አደነቀው። ሽፋሽፍቶቹን እያርገበገበ ለሀቅ የሚሰጠውን ምስጋና ለገሰው። እውነት እንዲህ ነው የሚታየው ለካ!

ሚስትየዋ ፀጉሯን ይዛ ቦታ ለቀቀች። የማይንቀሳቀሱት ግማሽ ነገሮች ብቻቸውን ቀሩ። ሽንቁሩ እንደሚያቃቸው። ሳይሞካሹ።

ሚሚ ተመልሳ መጣች። አሁንም ግን ሙሉ ነች። ከነሁሉ ትንሽ ነገሯ። ስትመጣ ሙሉ ነች። ከሌለች ግን የለችም። የትልቅ ሰው ጫማ አድርጋለች። የአባቷን፤ ግድግዳው ላይ የተሰቀለው መስታወት ጎን ተጠግታ እየተሸከረከረች ራሷን አደነቀች። ትንንሽ ደስ የሚሉ ጥርሶቿን ብልጭ እያደረገች። እጇን አፏ ላይ ከድና ፍርስ ብላ ሳቀች። እንደገና ተሰወረችና እንደገና ተከሰተች። የእናቷን ጌጥ እና ሊፕስቲክ ይዛለች። መስታወቱ ጋ ቆማ ቶሎ ብላ ከንፈሯን ከማዳረሷ በፊት ድምፅ እንደሰማች አይነት ከንፈሯን በፍጥነት በእጅጌዋ ጠረገችው። ጀርባዋን ወደ መስታወቱ አድርጋ ጌጡንና የከንፈር ቀለሙን አልጋ ስር ወረወረችው።

ግማሽ ሚስት፣ ግማሽ ዳሌዋን እያውረገረገች መጥታ ሚሚን ጋረደቻት። ግማሽ እጅ ወደ ላይ እየተነሳ ሲወርድ ቆይቶ፣ ግማሽ አጅ አልጋ ስር ራሱን ሰዶ የተጣለውን እቃ አነሳ። የማይታየው ግማሽ ሶፋ ላይ ሚስት ሄዳ ተሰወረች። ሶፋው ሲውረገረግ ዓይኑ እንደተቀመጠች አወቀ።

ሚሚ ድምፅ የሌለውን ለቅሶዋን ስታሰማ እንኳን ሙሉ ነበረች። የማይሰማው ለቅሶዋ እንኳን ሙሉ ነው። በእጇ አይኗን ሸፍና። በደንብ ያልተጠረገው ከንፈሯ … አገጯን ጨምሮ እንደቀለሙ ቀልቶ። ዓይኗን የማይታየው የሶፋ ጠርዝ ላይ ተክላ ትንሰቀሰቃለች። ሶፋው “ዝም በይ እንዳልደግመሽ!” የሚል ይመስላል። ሚሚ ትዕዛዝ በመቀበል አይነት አኳኋን የአባቷን ጫማ በፍጥነት አውልቅ አልጋ ስር መለሰች። ቀና ብላ ሶፋውን እያየች ለተጨማሪ ትዕዛዝ ተዘጋጀች።

 አሁን፤ ሚሚ በግራው አልጋ ጎን ወጥታ ዓይኗን ጨፈነች። አባቷን እየናፈቀች እንደነበር ሁሉ ነገሯ ይናገራል። ዓይኑ ከውጭ በግድግው ስንጥቅ እየተመለከተ ‹‹እራቷን ሰጥተዋት ይሆን?›› ብሎ አሰበ። ሚሚ ብዙም ሳትቆይ እንቅልፍ ወሰዳት። ስትተኛ እንኳን ሙሉ ነች።

ዓይኑን ከስንጥቁ ሲነጥል፤ እማይሰማ፣ በጨረፍታ የሚያይ ዓይን መሆኑ ቀርቶ ሰው ሆነ፤ አባት ሆነ፤ ባል ሆነ።

የቤቱን ጓሮ ዞሮ በመግቢያው በኩል አንኳኳ፤ ሚስቱ ከፈተችለት። ፀጉርዋ አሁን ተበጥሮ ተስተካክሏል። አስተያየቷ እንዳለፉት ሳምንታት የጥላቻ ነው። ሰላም አላላትም ወደ ውስጥ ሲገባ። የተኛችው ሚሚ ጎን አልጋው ላይ ተቀመጠ። እራቷን በልታለች ወይ? ብሎ ሊጠይቅ አሰበና ግማሽ መልስ እንደሚሰጠው ስለሚያውቅ ተወው።

ለነገሩ እሱም አልበላም። የሱ እንኳን የታወቀ ነው። በኋላ እጇን ሲያገላብጥ ወጥ ነክቶት ስላየ በልታለች ብሎ ደመደመ። እምትበላው በማንኪያ ቢሆንም እጇ ዝቅ ብሎ ማንኪያ ቂጥ ስለሚይዝ የበላችው ነገር ሁሉ እጇ ላይ ምልክቱ ይቀራል።

ሚሚን ወስዶ የራሷ ትንሽ አልጋ ውስጥ ከቷት ተመልሶ መጥቶ ሶፋ ላይ መጽሐፍ ይዞ ቁጭ አለ። ሚስቱ በአግቦ እያወራች ቆይታ መጽሐፍ ቅዱሷን ይዛ በአልጋው ቀኝ ገብታ ጸለየች። ተኛች።

ባልየው በንባቡ መሐል ትዝ ብሎት ወደ ግድግዳው ፊቱን መልሶ ያንን ትዕግስተኛ ሽንቁር ፈለገው። ሊያገኘው አልቻለም። ከሶፋው ላይ ተነስቶ ሄዶ በቅርበት መረመረ። በጭቃው ግድግዳ ላይ ብዙ ስንጥቆች ቢኖሩም አንዱም ወደ ውጭ ሊያሳየው አልቻለም።

‘እንደ አምላክ ነብሴን ከውጭ ሆኜ ሳይ ነበር እንዴ?’ የሚል ጥያቄ መሰል ሐሳብ እንደ ወፍ በቃናው ላይ ተወንጭፎ ሲያልፍ የተሰማው መስሎት ነበር፤ ግን እርግጠኛ መሆን አልቻለም። ተመልሶ ሄዶ መጽሐፉን ማንበብ ቀጠለ።

.

ሌሊሳ ግርማ

.

(በደራሲው መልካም ፈቃድ ለአንድምታ የቀረበ)

[ምንጭ] – “እስቲ ሙዚቃ”። 2009 ዓ.ም። ገጽ 36-39።